“Yawa kepter” ning in'glizche terjimisi amérika radi'osida

Muxbirimiz eziz
2016.03.24
yawa-kepter-williamson.jpg Yawa kepter namliq eserning awazliq nusxisi üchün Brian Williamson sizghan resim.
Brian Williamson

Uyghur yazghuchi nurmemet yasinning “Yawa kepter” namliq edebiy esirining in'glizche nusxisi amérikidiki bir radi'o shirkiti teripidin tarqitilghan. Gerche eserning awazliq nusxisi 2015-yili 14-dékabir anglitilghan bolsimu, biz téxi yéqinda mezkur awazliq eserni tarqitishqa mes'ul bolghan sinsya wolfé xanimni ziyaret qilishqa muweppeq bolduq. U, nurmemet yasining ushbu bedi'iy eser üchün qamaq jazasigha muptila qilin'ghanliqidin heyran qalghanliqini bildürdi.

Özining “Yawa kepter” mawzuluq hékayisi sewebidin 2005-yili 11 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan Uyghur yazghuchi nurmemet yasinning mezkur esiri in'glizchigha terjime qilin'ghandin kéyin amérika we yawropada belgilik tesir qozghighan.

Xitay türmisidiki yazghuchining jaza mudditi toshqan bolsimu, hazirqi ehwali namelum boluwatqan ehwalda mezkur eserning in'glizche terjimisi amérikining indyana shtatidiki WFHB radi'o shirkiti teripidin bir sa'etlik awazliq eser qilip ishlendi, shuning bilen birge bu eser intérnét we radi'o dolqunliri arqiliq amérikida tarqitildi.

Mezkur radi'o programmisining bash qismida nurmemet yasinning terjimihali, shundaqla jazalinish ehwali xéli tepsiliy tonushturulush bilen birge, Uyghurlar we ularning hazirqi siyasiy weziyitimu xélila etrapliq chüshendürülidu.

Biz bu munasiwet bilen, mezkur radi'o shirkitining “Chégrasiz kitablar” (Books Unbound) programmisining mes'uli sinsya wolfé (Cynthia Wolfe) xanimni ziyaret qilduq hemde uningdin “Yawa kepter” ning radi'o dolqunigha chiqishining aldi-keynidiki alaqidar ehwallarni igiliduq.

Uning éytishiche, “Chégrasiz kitablar” programmisi 2012-yilining otturiliri tesis qilin'ghan bolup, deslepte in'glizche yézilghan hemde hökümetlerning melum mezgillik cheklesh buyruqlirini bashtin kechürgen in'glizche romanlarni awazliq eser sheklide radi'oda oqushni asas qilghan.

U bu heqte toxtilip mundaq deydu: “2014-Yili men bu programmining mes'uli bolghandin kéyin, programmining nishanini sel kéngeytip, dunyaning herqaysi jayliridiki hazirqi mewjut hökümetler men'i qilghan edebiy eserlerdin in'glizchigha terjime qilin'ghanlirinimu mezkur programmigha ishlitilidighan eserler tizimlikige kirgüzduq. Hazirqi intérnét dewride bir kitabni yaki eserni men'i qilish undaq asan emes. Eger bir eser torgha chiqipla ketse, hökümetler öz tewelikide uni men'i qilalighan bilen dunyaning herqandaq yéridiki bir kishi uni köreleydu. Mana mushundaq bir keng imkaniyet bizge ‛yawa kepter‚ ni tépiwélish pursiti ata qildi.”

U intérnétning bu heqtiki ijabiy rolini bayan qilip kélip, özining awwal “Xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti” ning torbétide “Yawa kepter” heqqidiki uchurlarni körgenlikini, andin u yerdin erkin asiya radi'osidiki terjime tékistni tapqanliqini eslep ötti.

U mundaq dédi: “Men mexsus xelq'ara qelemkeshler jem'iyitining tor bétidin eserler we aptorlar heqqide melumatlar izdewatqan waqitlar idi. Shu yerde men nurmemet yasin heqqidiki melumatlardin shundaqla uning türmige tashlan'ghanliqidin xewerdar boldum. Buni biz üchün heqiqetenmu menpe'etlik bir tor béti déyishke bolidu. Biz programmimizning deslepki mezgilliride ‛ölmes sha'irlar‚ namliq bir sehipe tesis qilghan iduq. Uningda biz dunyaning herqaysi jayliridiki hazirqi zaman sha'irliridin yigirmige yéqin kishining in'glizchigha terjime qilin'ghan shé'irlirini tallap anglatqan iduq. Bu sha'irlarmu türmide yétiwatqan yaki ilgiri türmide yatqan we yaki herbiy ishghaliyet sewebidin yat ellerde sergerdan bolushqa mejbur boluwatqan kishiler idi. Mushu heqtiki neshr hoquqi mesilisi boyiche alaqide bolush jeryanida xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti bilen xéli obdanla tonush bolup qalghan iduq. Emma shungghiche Uyghur medeniyiti bizning programmimizda bérilidighan mezmunlar qatarida yoq idi. Men nurmemet yasinning ehwalidin xewerdar bolghandin kéyin shu yerde körsitilgen tor adrési boyiche izdep ‛yawa kepter‚ namliq eserni taptim. U yerdiki melumatlar méni erkin asiya radi'osigha bashlap keldi.”

Eserning qandaq sewebler tüpeylidin radi'oda anglitishqa tallan'ghanliqini sorighinimizda u qisqiche qilip mundaq dédi: “Shübhisizki, nurmemet yasinning kechürmishliri kishini tolimu heyran qalduridu. Men u heqtiki melumatlarni ikkinchi qol menbelerdin alghanliqim üchün uning tepsilatidin xewirim yoq. Bilidighanlirim erkin asiya radi'osidin anglighinim we xelq'ara qelemkeshler jem'iyitining tor bétidin oqughanlirim shundaqla bashqa alaqidar menbelerdin igiligenlirim, xalas. Emma, bu ish heqiqetenmu ademning yürikini éziwétidu. (Nurmemet yasinning) awazini hökümranlar, shundaqla hökümet sükütke aylanduruwetken bolsa, bizning qilidighan ishimiz bu sükütke aylanduruwétilgen awazni eslige qayturup anglitish.”

Hékayini oqush jeryanida uning qandaq tesiratta bolghanliqini sorighinimizda sinsya xanim mundaq dédi: “Hékaye méni bekla meptun qildi. Hékaye haywanatlar dunyasi heqqidiki mesel uslubida yézilghan bolup, méningche, bu xildiki mesel uslubida yézilghan eserlerni meddahliq medeniyitige ige herqandaq milletning yazma we éghiz edebiyatidin tapqili bolidu. Démek bu yer shari xaraktérlik medeniyet hadisisi. Men nurmemet yasinning ‛yawa kepter‚ namliq hékayisini oqughandin kéyin uning qushlar heqqide yézilghanliqini bildim. Shunga aptorning mushu hékayisini qandaqtur shekildiki siyasiy bölgünchilik idiyisini terghib qilghanliq, dep chüshinishke bolidighanliqini bilginimde heyranliqtin aghzim échilip qaldi. Men'ghu eserning in'glizche terjimisini oqudum, shundaqtimu bu eserdiki ‛insanlar‚ ni xitaylarning, ‛yawa kepter‚ ni Uyghurlarning timsali süpitide chüshinishke yétekleydighan héchqandaq détalni körmidim. Méning hés qilghinim, bu peqet tolimu güzel uslubta, shundaqla ademning qelbini lerzige salghudek shekilde yézilghan bir edebiy eser, xalas. Eserni ashundaq siyasiy xaraktérning timsali qilish mumkin boptu, undaqta uni ijtima'iy menidiki bir temsil qatarida chüshinishkimu bolidighu? hékayide yene muhitshunaslarning ékologiye nuqtisidin muhakime qilishigha erziydighan muhim éléméntlarmu eks ettürülgen. Bu nuqtidin alghanda, mezkur eserning temsillik xaraktérini muhit nuqtisini chiqish qilghan halda chüshinishkimu bolidu. Programmimizda haywanatlar heqqidiki mesel uslubida yézilghan bundaq eserlerni ilgiri anglitip baqmighan iduq. Emma bu hékayidiki addiy til arqiliq ipadilen'gen saddiliq we ademning yürikini éziwétidighan pérsonazhlar obrazini körgen herqandaq ademning köz yashliri taramlap tökülidu. Emma, bu peqetla qushlar heqqidiki bayan, xalas.”

“Yawa kepter” ning in'glizche terjimisi amérika radi'osida awazliq eser bolup oqulghandin kéyin, uning amérika yash-ösmürlirige Uyghurlar heqqide addiy bolsimu bir sawat bérish mumkinchiliki bar-yoqluqi heqqide sorighinimizda, sinsya xanim buning tamamen mumkinlikini tilgha aldi.

U bu heqte mundaq dédi: “Elwette shundaq bolidu. Bizning bu hékayige qiziqip qélishimizning yene bir sewebi biz héchqachan Uyghur aptorining qelimige mensup birer eserni anglitip baqmighan, oylimighan yerde shuningdin sel ilgiri men ilham toxti we uning qolgha élinishi heqqide yézilghan bezi melumatlarni oqughan idim. U waqitta shexsen özümni élip éytsam, xitaylarning hökümranliqida yashawatqan Uyghurlar we ularning ehwali heqqide héchnerse bilmeyttim. Shunga shu waqitlarda Uyghurlar heqqide melumat béreligüdek menbelerni izdep yürgen idim. Bu nuqtidin alghanda mezkur eserning amérikiliq tamashibinlar üchün choqum shundaq roli bolidu. Chünki köp qisim amérikaliqlar bu xelq we ularning medeniyitidin xewersiz.”

Bir sa'etlik mezkur programmining axirida ilham toxti we uning kéyinki ehwali shundaqla xitaydiki medeniyet saheside yolgha qoyuluwatqan diktatoriliq heqqide tepsiliy melumatlar bérilgen.

Mezkur radi'o programmisida anglitilghan “Yawa kepter” ning in'glizche terjimisini sinsiya wolfé tehrirligen bolup, maykil pérriy (Michael Perry) buni özining tunji awazliq esiri süpitide oqughan؛ sara torbék (Sarah Torbeck) we xézér pérriy (Heather Perry) yardemleshken؛ jo krawford (Joe Crawford) programmini radi'o üchün teyyarlighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.