2014 - Yil kéyinki yérimida atalmish “Ochuq sot” yighinlirida jaza höküm qilin'ghan Uyghurlar

Xitay da'iriliri bu yil - yili 23 - may bashlan'ghan atalmish“Bir yilliq térrorluqqa zerbe bérish” herikitide rayonda yüz bergen weqelerni bahane qilip Uyghurlarni türküm - türkümlep tutqun qildi. Bolupmu 6 - ayda tutqun qilish eng shiddetlik boldi. Uyghur élidiki nahiye, wilayetlerde échilghan nechche ming adem qatnashqan atalmish “Ochuq sot” ta tutqun qilin'ghan Uyghurlar adwokatsiz sotlinip, éghir jazalargha höküm qilindi. Yighin'gha qatnashqan amma ipade bildürüshke mejburlandi. Da'irilerning bu qilmishi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri we gherb démokratik döletliri teripidin “Xitayning özi tüzgen qanunighimu xilap qilmishi, xitayning 60 - 70 - yilliridiki küresh yighinlirining qayta namayen bolushi, Uyghurlarning kishilik hoquq erkinlikining éghir depsende qilinishi” dep tenqidlendi.

Xelq'ara metbu'at xewerliride, 23 - maydin 25 - awghustqiche tutqun qilinip, ochuq sot namidiki yighinlarda jaza höküm qilin'ghan Uyghurlar 800 din ashidighanliqi ilgiri sürüldi.

Amérika awazi radi'osi muxbiri wélyam a'ide teripidin yézilip 15 - awghust jüme küni élan qilin'ghan “Xitay shinjangda 800 din artuq kishi tutqun qilindi” serlewhilik xewerde, xitayning atalmish “Térrorluqqa zerbe bérish” herikiti bashlan'ghandin kéyin tutqun qilin'ghanlar heqqidiki özining hökümet xewerliride bérilgen sanliq melumatlar statistika qilinip, “Xitayda bu yil 5 - ayda bashlan'ghan bir yilliq térrorluqqa zerbe bérish herikiti élip bérilghan 3 ay ichide 800 din artuq Uyghur térrorluq, bölgünchilik, diniy esebiylik, milliy öchmenlikke qutratquluq qilish qatarliq jinayetler artilip tutqun qilindi” déyildi.

6 - Aydiki qattiq zerbe bérish dolqunida tutqun qilinip, sot hökümi élan qilin'ghan Uyghurlarning sani 300din ashqan bolup ular töwendikiche:

1. 4 - Iyun ürümchide 29 Uyghur tutqun qilindi.

Ürümchi sheherlik teptish da'iriliri 4 - iyun, 29 kishining “Térrorluq” qa chétishliq, dep qolgha élin'ghanliqini élan qilghan idi. Peyshenbe küni bu Uyghurlarning qandaq “Jinayet” bilen qolgha élin'ghanliqi ashkarilandi.

Merkizi axbarat agéntliqining xewer qilishiche, bu kishiler edliye da'irilirining “Döletni parchilashqa qutratquluq qilish”, “Adem toplap jem'iyet tertipige buzghunchiliq qilish”, “Qanunsiz soda qilish”, “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish”, “Milliy kemsitish jinayiti sadir qilish”qatarliq eyibleshlirige uchrighan.

2. 5 - Iyun 81 Uyghur sotlandi, 9 Uyghur “Térrorluq” bilen eyiblinip ölüm jazasigha höküm qilindi.

5 - Iyun küni Uyghur élidiki birqanche jayda birla waqitta 81 Uyghur “Térrorluq” bilen eyiblep sot échildi. Sot da'iriliri 9 kishini ölüm jazasigha höküm qildi.

Ürümchi, qeshqer, xoten, aqsu qatarliq rayonliridiki 6 sot mehkimiside échilghan sotta, 23 délogha alaqidar 81 neper Uyghurgha höküm élan qilindi. Ulardin abdubasit qadir, qatarliq9 kishi ölüm jazasigha buyrulup, abdunezer mexmut qatarliq3 kishi ikki yil kéchiktürüp ölüm jazasi, qalghan 69 kishi uzun yilliq qamaq jazasigha mehkum qilin'ghan.

Mehkumlardin 68 kishi atalmish“Térrorluq teshkilatigha eza bolush, térrorluq teshkilati qurush, uninggha yétekchilik qilish, qatilliq qilish, ot qoyush, partlatquch buyumlirini yasash, saqlash, toshush, qoral bulash” qatarliq eyibleshler bilen sotlan'ghan. 13 Kishi “Térrorluq ün - sin programmilirini yasap we tarqitip, milliy öchmenlik, milliy kemsitishke qutratquluq qilish” qatarliq eyibleshler bilen sotlan'ghan.

4. 16 - Iyun 8 Uyghur térrorluq bilen eyiblinip höküm élan qilindi, 3 Uyghurgha ölüm jazasi bérildi.

16 - Iyun küni ürümchi sheherlik ottura sotta, 2013 yil 30 - öktebirdiki tyen'enmén hujumigha chétishliq dep qaralghan 8 Uyghurgha höküm élan qilindi. Sot hüsenjan hoshur, yüsüp ömerniyaz we yüsüp ehmet qatarliq üch kishige ölüm jazasi, gülnar toxtiniyazgha muddetsiz qamaq jazasi, qalghan 4 kishige 5 yildin 20 yilghiche muddetlik qamaq jazasi bérilgenlikini élan qildi.

5. 20 - Iyun ürümchi diwopuda 16 kishi diniy tüs alghan kiyim kiyish sewebidin tutqun qilidi.

Xitay da'iriliri 20 - iyun küni ürümchi shehirining diwopo yézisida olturushluq 16 kishini “Qanunsiz diniy kiyim” kiyish, “Qanunsiz diniy pa'aliyet” bilen shughullinish bilen eyiblep tutqun qilghan. “Asiya kindiki” gézitining ashkarilishiche, mezkur yézida yene bir qur'an kursi “Qanunsiz diniy mektep” dep péchetlinip, saqal qoyghan, perenje artqan we jilbap kiygen 130 din artuq er we ayalgha jerimane we terbiye bérish jazasi bérilgen.

6. 25 - Iyun ghulja chapchalda 9 Uyghur qamaqqa höküm qilindi.

25 - Iyun charshenbe küni, chapchal nahiyisining qaynuq bazirida échilghan ochuq sotta, dilmurat ömer, nizamiddin toxti qatarliq 9 neper Uyghur qamaq jazasigha höküm qilin'ghan. Qamaqqa höküm qilin'ghanlarning eng yuqirisigha 14 yilliq, eng töwinige 3 yilliq qamaq jazasi bérilgen.

7. 27 - Iyun peyziwat we lop nahiyside 80 din artuq kishi sotlandi, tutqun qilindi

27 - Iyun küni qeshqerning peyziwat, xotenning lop nahiyeliride ochuq sot échilip, 80 din artuq Uyghur “Térrorluq”, milliy öchmenlikke qutratquluq, eksiyetchil idiyelerni tarqitish qatarliq eyibleshler bilen qolgha élindi we qamaq jazasigha höküm qilindi.

Peyzawat nahiyesidiki ochuq sotta, 53 kishi üstidin höküm élan qilin'ghan. Ulardin abduraxman qadir qatarliq 15 kishi hijretke adem toplash qatarliqlar bilen eyiblinip, jinayi jawabkarliqqa tartilghan. Idris urayim qatarliq 28 kishining térrorluq teshkilati qurush qatarliqlar bilen eyiblinip, qolgha élin'ghanliqi élan qilin'ghan. Xélil abliz qatarliq 10 kishi milliy öchmenlikke qutratquluq qilish qatarliqlar bilen eyiblinip, töwini bir yilliq, yuqirisi 10 yilliq qamaqqa buyrulghan.

27 - Iyun xotenning lop nahiyesi doli yézisida échilghan ochuq sotta, toxti niyaz qatarliq 28 Uyghur milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, partlatquch yasash, jem'iyet tertipige buzghunchiliq qilish qatarliq jinayetler bilen eyiblen'gen. Biraq, ulargha bérilgen jaza élan qilinmighan.

8. 30 - Iyun qeshqerde 113 Uyghur üstidin kolliktip ochuq sot échildi, yighin'gha qatnashqanlar ipade bildürüshke mejburlandi.

Tengritagh torining xewirige qarighanda, 30 - iyun qeshqerde 113 Uyghur üstidin kolléktip sot échilip, ulardin 4 neper Uyghurgha muddetsiz qamaq jazasi, qalghan 109 neper gumandargha muddetlik qamaq jazasi bérilgen. Gumandarlarning köp qismi “Térrorluq” jinayiti bilen eyiblen'gen.

9. 10 - Iyul “Térrorluq uchuri yollash” bilen eyiblen'gen 32 Uyghur üstidin ochuq sot échildi.

Xitayning 10 - iyuldiki xewiride, Uyghur élining ghulja, bortala, ürümchi, aqsu, turpan, xoten, atush qatarliq sheherliridiki sot mehkimiliri birla waqitta 32 Uyghur üstidin sot échip, ularni “Térrorluq we milliy öchmenlik uchurlirini tarqatqanliqi” üchün, muddetsiz we muddetlik qamaq jazalirigha höküm qilghanliqi xewer qilin'ghan.

Xitayning “Junggo xewerler tori” ning 11 - iyul künidiki xewiride, shu küni korlining cherchen nahiyiside “Térrorluq we milliy öchmenlik uchuri tarqatqan” liqi ilgiri sürülgen 13kishi üstidin ochuq sot échilghanliqi xewer qilindi.

10. 21 - Iyul ürümchide 27 kishi tutqun qilindi.

21 - Iyul düshenbe küni namazsham waqtida ürümchi at beyge meydani mehelliside 23 Uyghur we 4 neper tunggan qanunsiz toplan'ghan dep eyiblinip, xitay amanliq da'iriliri teripidin tutup kétilgen.

11. 8 - Awghust bingtüende 25 Uyghur üstidin ochuq sot échildi.

8 - Awghust, xitayning Uyghur élida turushluq shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtu'eni 1 - déwiziye ottura soti 25 neper Uyghurni sotlap, muddetsiz, muddetlik qamaq jazalirigha mehkum qilghan.

Mehkumlar “Jama'et” namidiki qanunsiz diniy guruh teshkillesh, bölgünchilikke, radikalliqqa qutratquluq qilish, térrorluq idiyilerni teshwiq qilish, térrorluqqa meblegh toplash, térrorluq meshiqi qilish, partlatquch bomba yasash qatarliq “Jinayetler” bilen eyiblen'gen. Mehkumlarning 2 nepiri ayal bolup, eng töwinige 3 yilliq, eng yuqirisigha muddetsiz qamaq jazasi bérilgen.

12. 11 - Awghust küni “28 - Iyul yeken élishqu weqesige qatnashqan 18 kishining teslim bolghanliqi élan qilindi.

11 - Awghust küni xitay hökümet axbarati “Yeken 28 - iyul ilishqu weqesi” ge qatnashqan 18 kishining hökümet da'irilirige özini melum qilip teslim bolghanliqini bildürgen.

13. 15 - Awghust ghulja küneste 28 Uyghur sotlandi.

Xitayning junggo xewerler toridin melum bolushiche, da'iriler ghuljining künes nahiyiside 15 - awghust jüme küni onmingdin artuq adem qatnashturulghan tutqun qilish, sotlash neq meydan yighini échip, 28 neper Uyghurgha atalmish “Döletni parchilash”, “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish” jinayetliri bilen sot hökümi élan qilghan.