Lagér shahitliri: “Xitay tekshürgüchilerge lagérlarni achsun! xitayning jinayet ispatlirini körsitishke biz teyyar!”

(Lagér shahitliri we guwahliq bergüchiler soldin onggha) gülbahar jélilowa, méhrigül tursun.

Nopuzluq axbarat orgini en'gliye BBC qanili 2-féwral küni, Uyghur lagér shahiti tursun'ay ziyawudun, sayragül sawutbay, qelbinur sidiq, gülzire awulqan qatarliq lagér shahitlirining guwahliqi asasida Uyghur ayallirining lagérlarda sistémiliq basqunchiliq we jinsiy zorawanliqqa uchrawatqanliqi heqqide mexsus xewer tarqitip, xelq'ara axbarat saheside zor ghulghula qozghapla qalmay siyaset sahesidikilerningmu jiddiy endishisini qozghimaqta.

Halbuki, ezeldin dunyaning eyibleshliri we inkaslirigha inkar qilish arqiliq jawab qayturushni adet qilghan xitay hökümiti bu nöwetmu, yeni 4-féwral özining “Yershari waqti” géziti qatarliq taratqulirida hetta tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining biwasite sözi arqiliqmu gherb metbu'atlirida bu heqte arqimu-arqa meydan'gha kéliwatqan delil-pakitlarni ret qilish, barliq lagér shahitlirini we ularning guwahliqlirini inkar qilish arqiliq özining Uyghur diyaridiki insaniyetke qarshi jinayetlirini aqlashqa urun'ghan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi 4-féwral künidiki axbarat yighinida BBC da élan qilin'ghan xewer heqqidiki so'allargha “Bu xewerning héchqandaq asasi yoq, buBBC ning tunji qétim yalghan sözlishi emes” dep jawab bérish arqiliq pakitni ret qilmaqchi bolghan.

“Yershari waqti” géziti 4-féwral tarqatqan bu heqtiki xewiride, BBC ning partlatquch xaraktérlik xewirini töhmet dégen bolsa, yene “Bölgünchi teshkilatlar adette ayallarni tallaydu, chünki ayallar we ularning köz yashliri oqurmenlerge tesir qilip, hésdashliq qozghaydu” dégen. Mezkur xitay metbu'ati yene lagér shahitlirining qandaqtur chet'ellerde iqtisadiy qiyinchiliqqa uchrighanliqi üchün bölgünchi teshkilatlarning xitaygha qarshi ulardin paydiliniwatqanliqini isharet qilip, atalmish xitay hazirqi zaman xelq'ara munasiwetler tetqiqat ornining mutexessisi jya chünyangning bayanlirini misal alghan. U: “Bölgünchiler we térrorluq teshkilatliri adette bu kishiler bilen alaqilishishning yollirini tépip, ularni junggogha töhmet qilish üchün yalghan sözleshke mejburlaydu” dégen.

Xitay terep yene lagérdiki ayallarning “Sistémiliq basqunchiliqqa, jinsiy parakendichilikke we qiyin-qistaqqa élin'ghanliqi” gha özining wehshiyane basqunchiliqqa uchrash jeryanini sözlesh arqiliq pash qilghan tursun'ay ziyawudunni, “Dunya Uyghur qurultiyining nuqtiliq türi bolghan ‛Uyghur kishilik hoquq qurulushi‚ ning qollishi bilen amérikagha kelgenidi. U, amérikada qélishni iltimas qilmaqta. Ular xitayni parchilashni meqset qilidighan teshkilat” dep eyibligen.

Tursun'ay ziyawudun ziyaritimizni qobul qilip, xitay da'irilirining sözlirige inkas qayturup: “Ular méning héchqandaq teshkilat bilen alaqem yoqluqini yaxshi bilidu. Men qazaqistan'gha chiqqandimu xitay saqchiliri méni dunya Uyghur qurultiyi we bashqa Uyghur teshkilatliri bilen alaqe qilmasliq, ularning aldam xaltisigha chüshmeslik heqqide agahlandurghan. Menla emes pütün lagérdikilerge kündilik ménge yuyup terbiyeside chet'eldiki Uyghur teshkilatlirini, rabiye qadirning kimlikini özliri ögetti bolmisa biz bilmeyttuq. Ularning jinayiti, zulumi bizni oyghatti. Men tekshürgüchiler bilen qaytip bérip shu jaydiki üzüm körgen jinayetlerni ispatlashqa teyyarmen” dédi.

“Yershari waqti” géziti tursun'ay ziyawudundin bashqa, sayragül sawutbay, zumret tursun, méhrigül tursun, qelbinur sidiq, gülbahar jélilowa qatarliq lagér shahitlirining guwahliqirinimu yalghan'gha chiqarghan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi wang wénbin peyshenbe küni da'imliq muxbirlarni kütüwélish yighinida lagér shahitliridin bashqa Uyghur weziyitini tetqiq qilghuchi chet'ellik mutexessislergimu til tegküzüp mundaq dégen: “Yéqinda shinjangni haqaretleydighan yalghanchiliq we mish-mish paranglar bek köp, BBC we adri'an zénzning ismi da'im peyda bolidu”.

Wang yene lagér shahiti zumret dawutning süritini muxbirlargha körsitip turup, BBC ning 2020-yili 7-ayda zumret dawut isimlik bir ayalni ziyaret qilghanliqini tilgha élip, uni “Héchqachan lagérgha bérip baqmighan, shundaqla hamilidarliqtin saqlinish opératsiyesi qilmighan”, dégen we uni axbaratlarda rol alghan “Artis” dep haqaretligen.

Zumret dawut xitayning eyiblishige mundaq so'al bilen jawab qayturdi: “Xitayning gepliridin men téximu küchlendim. Biz Uyghur ayallirini xitay lagérlargha qamap, zulum qilip, basqunchiliq qilip, méngisini yuyup, tughmas qilip her xil zulum bilen tügeshtürduq dep xata mölcherlep qéliptu, ziyankeshliklerni sözliduq, xitay bolsa munasiwetsiz wasitilik uruq-tughqanlirimizni mejburiy sözlitip rol alghuziwatidu, buning arqisida kim heqiqiy artis kim rézhissor?”

Qazaqistanda tughulup chong bolghan, qazaqistan girazhdani bolushigha qarimay qara qoyuq halda lagérgha qamalghan gülbahar jélilowa xanim firansiyedin inkas qayturup mundaq dédi: “Méni bigunah halda 15 ay ürümchide jaza lagérigha qamap özliri qazaqistan ministirlirigha, balilirimgha méning üstümdin ‛térrorist‚ dep chiqirip bergen qeghizini qandaq inkar qilmaqchiken?. U yalghan bolsa men u ürümchidiki lagérning isimlirini, lagérdikilerning isimlirini qandaq bilimen? men bir yil 3 ay 10 kün bigunah solighanliqi üstidin xitayni sotqa tartimen”.

Lagérda oqutquchi bolghanliqi we u yerde öz közi bilen saqchilarning ayal tutqunlargha basqunchiliq qilghanliqi heqqide metbu'atlargha guwahliq bergen we yéqinda guwahliqliri kitab bolup chiqqan, amérika tashqi ishlar ministirliqi teripidin, “Jasaretlik ayal” mukapatigha érishken sayragül sawutbay özining ispatlirining xitay hökümiti teripidin inkar qilinip hujumgha uchrighanliqigha heyran qalmighanliqini bildürüp: “Xitay kompartiyesining barliq siyasiti yalghanchiliqni asas qilidu we yalghanchiliq bilen tereqqiyat tapidu” dédi.

“Yershari waqti” gézitide, ilgiri lagérda oqutquchi bolghanliqimu inkar qilinip, ayallar lagérida tutqunlar uchraydighan basqunchiliqni öz ichige alghan wehshiylikler heqqidiki guwahliqimu pütünley yalghan dep inkar qilin'ghan gollandiyede turuwatqan sabiq lagér oqutquchisi qelbinur sidiq, xitayning barliq lagér shahitlirini inkar qilghanliqidin bularning tesiri boluwatqanliqini chüshen'genlikini bildürüp mundaq dédi: “Barliq lagér shahitlirining, a'ilisi lagérgha kirip ketkenlerning guwahliqliri yalghan bolsa, némishqa hazirghiche a'ilimiz bilen körüshelmeymiz? téléfon alaqisimu qilalmaymiz? rastni köreyli, chigrani échiwetsun!”.

Qelbinur ötken ayda radi'omizgha da'irilerning uning ürümchidiki sabiq érini qelbinurning dégenlirini yalghan'gha chiqirip mejburiy sözlitish üchün 4 sa'et aware qilghanliqini pash qilghanidi.

“Yershari waqti” gézitining bu xewiride yene lagér shahiti méhrigül tursun we uning guwahliqlirimu qayta inkar qilin'ghan. Méhrigül tursun mundaq dédi: “Bu, xitay hökümitining manga we Uyghurlargha élip bériwatqan jinayetlirini tunji qétim inkar qilishi emes, ilgiri 2019-yili men amérika dölet mejliside lagérlar heqqide guwahliq bergendimu bayanatchi xu'a chünying teripidin shundaq hujumgha uchrighanidim. Xitay méning 5 yilliq hayatimni xarab qildi, balamni öltürdi, yoldishimdin ayrildim, ata-anam we qérindashlirim bilenmu alaqem üzüldi, men xitayni xelq'ara sotqa tartmighuche toxtap qalmaymen”.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi BBC ning Uyghur rayonida qurghan jaza lagérliridiki ayallarning “Sistémiliq basqunchiliqqa uchrighanliqi” toghrisidiki eng yéngi sezgür eyiblishini “Töhmet qildi” dep inkar qilishning aldida, amérikaning bir qisim dölet mejlisi ezalirining xelq'ara birliki 2-féwral buninggha derhal inkas bildürüp bayanat élan qilghanidi. Bayanatta ular xitayning bu xil irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlirini qattiq eyibligen hemde öz hökümetlirini bu jinayetni qet'iy tekshürüshke chaqirghanidi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqimu 4-féwral bayanat élan qilip: “Insanning wijdanini qattiq azablaydighan bu wehshiyane qilmishlarning jawabkarliqi choqum sürüshte qilinishi kérek,” dédi.

Awstraliye hökümitimu BBC ashkarilighan xitayning lagérida dawam qiliwatqan ayallarni sistémiliq qiynash we xorlash heqqidiki kishini chöchütidighan ispatliq melumatlarning özliride jiddiy endishe peyda qilghanliqi heqqide 4-féwral xitaygha we dunya jama'etchilikige inkas qayturup: “Rayon'gha derhal tekshürgüchi ewetilishi kérek” dégenidi.