Uyghur ziyaliyliri: xitay hökümitining “Xelq'ara ana til shirkiti” ni taqiwétishide siyasiy meqset bar

Uyghur biz tor békitining bügünki xewiridin qarighanda, Uyghur élidiki xitay saqchiliri, Uyghur élide “Ana til ma'aripini” ni teshebbus qilip kelgen Uyghur ziyaliysi abduweli ayup, “Shinjang xelq'ara ana til cheklik hessidarliq shirkiti” mudiri muhemmed sidiq we qanuniy wekili dilyar obul ependilerni “Qanunsiz i'ane yighish jinayiti” bilen tutup ketken.

Xewerde bildürülüshiche, dilyar obul tengritagh rayonluq j x idarisige qamalghan. Dilyar obulning ayalni uni yoqlap barghanda, saqchi terep peqet uning bilen adwokatningla körüsheleydighanliqini bildürüp, érini körüsh telipini ret qilghan.

Xitay hökümitining “Shinjang xelq'ara ana til cheklik hessidarliq shirkiti” qurghuchilirini qolgha élishi we shirketning taqilishida, siyasiy meqset yoshurun'ghanliqini ilgiri sürgen türkiye ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor doktor alimjan inayet ependi bu heqte toxtilip mundaq dédi: Uyghur tili Uyghurlarning jéni bolup hésablinidu. Shunga Uyghur tili yéqindin buyan xitay hökümitining hujum nishanigha aylandi. Xitay hökümitining “Shinjang xelq'ara ana til cheklik hessidarliq shirkiti” taqiwétishide siyasiy meqset bar, bu bir siyasiy xaraktérlik mesile. Xitay hökümiti qosh tilliq ma'arip nami astida Uyghur yashlirini xitay tilini öginishke mejburlash we bu arqiliq Uyghurlarni xitaylashturush pilani bar idi. Shunga xitay hakimiyiti bu pilan boyiche Uyghur ana tilini qoghdash, küchlendürüsh we tereqqiy qildurush bilen munasiwetlik herqandaq pa'aliyetni cheklewatidu. Bir milletni yoq qilish üchün aldi bilen uning tilini yoqitish, hakim millet tilini öginishke zorlash kérek. Hazir xitay hökümiti Uyghur yashlarni xitay tilini öginishke mejburlawatidu. Bir milletni assimilyatsiye qilish tildin bashlinidu. Shunga milliy tilni qoghdash milletni qoghdash dégenlik bolidu. Xitay hökümiti buni bilgenliki üchün aldi bilen tilgha hujum qiliwatidu. Shunga Uyghurlar tilini qoghdishi kérek, tilini qoghdap qalalighanda, milliy rohni qoghdighili bolidu. Yashlar arisida ana tilda sözleshni sherep, xitay tilida sözleshni nomus dep bilidighan ijtima'iy keypiyat yaritish kérek.

Abduweli ayup, muhemmed sidiq we dilyar obul ependiler, xitay asasiy qanuni, milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni we ma'arip qanunidiki milliy ma'aripqa munasiwetlik qanun belgilimilirini asas qilghan halda ürümchide ana til yeslisi qurush üchün heriket qiliwatqan bolup, ular bashchiliqida Uyghur élide Uyghur ana tilidiki ma'aripni teshebbus qilghuchilar üzlüksiz köpeygenidi.

Mezkur shirket qurulghusi ana til yeslisining iqtisadiy mesilisini hel qilish üchün, abduweli ayup, muhemmed sidiq we dilyar obul ependiler birliship “Shinjang xelq'ara ana til cheklik hessidarliq shirkiti” ni qurghan we “Ana til” markisida bir yürüsh tawarlarni bazargha salghan.

Mezkur shirket jem'iyettin ochuq - ashkara halda pay chik qobul qilghan bolup, ana til yeslisi qurulush teyyarliqini alliqachan püttürüp bolghan. Uningdin bashqa bu shirket yene Uyghur élining herqaysi jaylirida ana tilda bashlan'ghuch, toluqsiz we ottura mektep qurushni teshebbus qilghanidi we Uyghur élide yéngi bir dolqun kötürülgenidi.