Türkiyede merhum memet qasim jantürkni xatirlesh pa'aliyiti ötküzüldi

Ixtiyari muxbirimiz erkin tarim
2018.03.26
memet-qasim-turkiye Türkiyede ötküzülgen memet qasimning wapatini xatirilesh murasimidin bir körünüsh
RFA/Erkin Tarim

Uyghur milly dewasining türkiyediki péshqedem küreshchiliridin merhum memet qazim jantürk wapatining 3-yilliqi munasiwiti bilen qeyseride xatirlesh pa'aliyiti ötküzüldi. Xatirlesh pa'aliyitige qeyseri wilayetlik medeniyet we sayahet idarisining bashliqi ismet tanqush ependi, sabiq parlamént ezasi seyfi shahin ependi, qeyseridiki türk ammiwiy teshkilatlirining mes'ulliri, qeyseridiki erjiyes uniwérsitétining oqutquchiliri, dunya Uyghur qurultiyining bir qisim rehberliri, türkiyede pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwiy teshkilatlirining mes'ulliri we istanbul, enqere, qeyseridiki Uyghurlardin bolup, jem'iy 300 etrapida kishi qatnashti.

Xatirilesh pa'aliyiti “Sherqiy türkistan istiqlal marshi” bilen bashlandi. Arqidin merhum memet qasim jantürk ependi we Uyghur shéhitlirining ruhigha atap qur'an tilawiti hemde du'alar oquldi. Arqidin türkiye sheherchilik ministiri memet özhaseki, parlamént ezasi yüsüp xalachoghlu qatarliq siyasiyonlarning bu qétimliq xatirlesh yighinini tebriklep ewetken télégrmliri oqup ötüldi. Arqidin mezkur xatirlesh pa'aliyitini uyushturghan qeyseri wilayetlik medeniyet we sayahet idarisining bashliqi ismet tanqush ependi, qeyseri medeniyet we sayahet jem'iyitining re'isi memet chayirdagh ependi we dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining re'isi ömer qanat ependiler échilish nutqi sözlidi.

Ismet tanqush ependi échilish nutqini mundaq bashlidi:  “Qimmetlik yighin ehli, sherqiy türkistanliq qérindashlirimiz, xanimlar we ependiler, bu menilik pa'aliyette bizni yalghuz tashlap qoymighanliqinglar üchün rehmet éytimen. Sherqiy türkistan mesilisi türk dunyasining qanighan yarisi. Biz xatirlawatqan memet qasim jantürk akimizmu xitayning zulmi tüpeyli yurtidin afghanistan'gha, u yerdin 1965-yili türkiyege köchüp kelgen kishi. U Uyghurlarning türkiyege kélip olturaqlishishida muhim rol oynighan, ömrining axirighiche sherqiy türkistan dewasini élip barghan bir shexs. Merhum erep we fars tilini yaxshi bilgeche tepsir tetqiqati bilen shughullan'ghan shundaqla sherqiy türkistan toghrisida  köpligen maqalilarni élan qilghan idi. Bügün merhumni hörmet bilen bilen xatirlawatimiz. Milliti we wetinige xizmet qilghan kishilerni xatirilesh bizning milliy burchimizdur.”

Bu pa'aliyetni uyushturghan qeyseri medeniyet we sayahet jem'iyitining re'isi memet chayirdagh ependi qeyseride qedimdin tartip Uyghurlar yashap kelgen bir jay ikenlikini, shunga memet qasim jantürkning qeyseri xelqining qelbide alahide orni barliqini, Uyghur dewasini qeyseri xelqige tonutushta zor töhpe qoshqanliqini bayan qilip, mundaq dédi:  “Memet qasim jantürk akimiz pütün ömrini wetinining erkinlikige atighan küreshchi idi. U, Uyghurlarning büyük lidiri eysa yüsüp alptékin bilen birlikte sherqiy türkistanda küresh élip barghandin kéyin qeyserige kélishke mejbur qalghan. Qeyseri tarixida her da'im Uyghurlar yashap kelgen. Mesilen, ilxanli sulalisi mezgilide bunyanda chong meschit saldurghan wali zahirettin mexmut Uyghur idi. 13-Esirde qeyseride qurulghan eratna dölitining qurghuchisi ala'iddin eratna Uyghur idi.  Qeyseride ular yasatqan köp sanda tarixiy qurulushlar bar. Merhum memet qasim jantürk ependimu tarixta Uyghurlar yashighan bu yerge kélip öz dewasini dawamlashturdi.”

Dunya Uyghur qurultiyigha wakaliten nutuq sözligen ömerqanat ependi  bu pa'aliyetke sahipxanliq qilghan kishilerge rehmet éyitti. U, Uyghurlar éghir künlerni béshidin ötküzüwatqan bügünki künde Uyghur dewasi üchün zor töhpilerni qoshqan merhum memet qasim jantürkni xatirleshning zor ehmiyetke ige ikenlikini tekitlidi.

Yighinda jemiy 9 kishi söz qildi. 50 Yilgha yéqin merhum memet qasim jantürk ependi bilen bille yashighan, dunya Uyghur qurultiyi ichki ishlar komitétining mudiri hamidxan göktürk ependining doklati kishilerning diqqini tartti. U, doklatini türkche berdi. Doklati axirlashqandin kéyin, memet qasim jantürk heqqidiki eslimilirini Uyghurche sözlep bérishni telep qilduq. U, memet qasim jantürkning 1925-yili tughulghanliqini, yashliq yillirini sherqiy türkistanda ötküzgenliki bayan qildi.

Hamidxan göktürk epeni, merhum memet qasim jantürk ependining qeyseri wilayitide sherqiy türkistanning tonulishigha zor töhpe qoshqanliqini, erepche-parischini yaxshi bilidighan diniy ilimler mutexessisi ikenlikini bayan qildi.

Merhum memet qasim jantürk ependini xatirlesh pa'aliyitige dunya Uyghur qurultiyi alahide ehmiyet berdi. Ömer qanat ependi türkiyede Uyghur mesilisini anglitish eng qéyin bir mezgilde memet qasim jantürk ependining qéyinchiliqlargha qarimastin harmay-talmay sherqiy türkistan dewasini anglatqan muhim bir shexis ikenlikini bayan qildi.

Qeyseri wilayetlik medeniyet we sayahet idarisining zalida ötküzülgen merhum memet qasim jantürk ependini xatirlesh yighinida bezi mutexessisler Uyghurlarning tarixi we hazirqi éghir weziyiti toghrisidimu doklat berdi. Bulardin sirt, zalning kirishide merhum memet qasim jantürkning hayati tonushturulghan resim körgezmisimu échilghan bolup, körgezmige uning hayati we pa'aliyetliri ekis ettürülgen 150 parchidek resim qoyulghan. Yighin jeryanida Uyghur sen'etchi abdullah kösen Uyghurlarning tarixiy naxshiliridin örnekler orunlidi. Mujahit qeshqerli shé'ir déklamatsiye qildi. Eng axirida merhum memet qasim jantürkning oghli qul'ehmet jantürk jama'etke teshekkür nutqi sözlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.