Qaramayliq xanim: “8-Dékabir ot paji'esi” méni hélihem azablaydu

1994-Yili 12-ayning 8-küni qaramay sheherlik dostluq kinoxanisida yüz bergen ot apitide qaza qilghan oqughuchilarning ata-anisining yigha-zari.

Bu yil 8-dékabir, 1994-yili dékabir qaramay sheherlik dostluq kinoxanisida yüz bergen “8-Dékabir ot paji'esi” ge 21 yil toshqan xatire kün. 300 Din artuq ademning jénigha zamin bolghan mezkur paji'ede 76 Uyghur ösmürningmu hayatidin ayrilghanliqi melum. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan qaramayliq xanim eyni yildiki paji'ening öz qelbide bir qorqunchluq eslime qaldurghanliqini bayan qildi.

Xitay hökümet menbeliridin melumki, 1994-yili, 12-ayning 8-küni qaramay sheherlik dostluq kinoxanisida hökümet teripidin ma'arip xizmet yighini échilip, yighin'gha qaramay shehiridiki 7 toluq ottura, 8 bashlan'ghuch mekteptin bolup jem'iy 796 oqutquchi-oqughuchi we ürümchidin kelgen bir qisim kadirlar qatnashqan idi. Yighin jeryanida éléktr sewebidin ot kétish weqesi kélip chiqip, netijide ot apitide 325 adem hayatidin ayrilghan, bularning ichide 288 neper oqughuchi bar idi. Uningdin bashqa yene 130 neper oqughuchi, oqutquchi we ishchi-xizmetler oxshimighan derijide yarilan'ghan idi.

Ismini ashkarilashni xalimighan qaramay shehiridiki bir xanim ziyaritimizni qobul qilip, özining eyni waqitta körgen we kéyinki bilgenlirini sözlep berdi.

U eyni yili neq meydanda körgenlirini bayan qilip mundaq dédi: “U yerge barsaq, saqchi we ot öchürüsh xadimliri yighilip kétiptu, ölüp ketken kichik balalarni, chong ademlerni toshup mashinilargha séliwétiptu, xudi urush meydanidek körünüsh hazirmu yadimda, yigha-zar, shundaq échinishliq, bu ishlar ésimdin chiqmaydu.”

Weqedin kéyin, bu apetning mes'uliyiti sürüshtürülüp, 14 adem üstidin sot hökümi chiqirilip, ular yuqirisi 7 yilliqtin töwini 4 yilliqqiche qamaqqa höküm qilin'ghan.

Weqedin kéyin élan qilin'ghan “Junggo yashliri” gézitining maqaliside bir rehberning “Sawaqdashlar midirlimanglar, rehberler bashta méngiwalsun” dégenlikige a'it uchur otturigha chiqqandin kéyin, bu yighin'gha qatnashqan rehberler ichidiki eslidiki shinjang néfit bashqurush idarisi terbiyilesh merkizi partiye komitétining mu'awin sékrétari ku'ang lining shu künki ot apiti jeryanida “Sawaqdashlar midirlimanglar, rehberler bashta méngiwalsun” dep oqughuchilarni waqtida chiqqili qoymighanliqi we nurghun oqughuchining hayatidin ayrilishigha sewebchi bolghanliqigha a'it uchurlar jem'iyette keng tarqalghan idi.

Bu nuqtini “8-Dékabir qaramay ot paji'esi” ning 10 yilliqi munasiwitini bilen xongkong “Sumurgh” téléwiziye istansining höjjetlik filimige söz qilghan qaramayliq ata-anilarmu oxshash shekilde bayan qilidu.

“Sumurgh” téléwiziye istansining ziyaritini qobul qilghan ziyankeshlikke uchrighan bir oqughuchining dadisi: “Balilar bek qorqup kétiptu, eyni chaghda yighin zalida ‛bashliqlar bashta chiqiwalsun‚ deptu emesmu!?.”

Bu heqte eyni yili ot ketken kulubtin térik qéchip chiqqanlarning éghzidin anglighanlirini bayan qilghan qaramayliq xanim mundaq dédi: “Ot kétishi bilenla ular balilargha, ‛balilar siler jim turunglar, ma bashliqlar bashta chiqiwalsun‚ deptu shu”

Weqedin kéyin, sotlan'ghan 14 kishining arisida ku'ang li “Xizmette biperwaliq qilghan” dep 4 yilliq muddetlik qamaqqa höküm qilin'ghan iken. Biraq, u özining mundaq dégenlikini étirap qilmighan.

Xitay tilida chiqidighan “Shu'angshu'ang” torida élan qilin'ghan 8-dékabir paji'esining 10 yilliqi munasiwiti bilen bir xitay aptor teripidin yézilghan “Oqughuchilar midirlimanglar, rehberler aldida méngiwalsun” namliq maqalidimu qaramay sheherlik ma'arip komitéti emeldarining ene shundaq mezmunda oqughuchilargha buyruq bergenliki we buning köp oqughuchining ölümini keltürüp chiqarghanliqi qeyt qilin'ghan.

Uchurlardin melum bolushiche, shu qétimliq weqede eslidiki shinjang néfit idarisi bash ishchilar uyushmisi medeniyet-sen'etchiler birleshmisi dostluq kinoxanisining mu'awin mudirliq wezipiside bolghan ablet qadirning kinoxanining tokluq ishikini qayrip échip adem qutquzush jeryanida yüzi we qoli köyüp éghir yarilan'ghan bolup, u, 1995-yili échilghan sotta “Éghir mes'uliyetsizlik qilish” bilen eyiblinip 7 yilliq qamaqqa mehkum qilin'ghan idi.

Shu waqtida késilgenlerning hemmisi alliburun türmidin chiqqan bolup, biz bügün ku'ang li we ablet qadir hem bashqilarning hazirqi ehwalliri shuningdek bashqa ehwallarni igilesh üchün qaramay hökümet xadimliridin ehwal igileshke tirishqan bolsaqmu, téléfonimiz qobul qilinmidi.

“8-Dékabir qaramay ot apiti” Uyghur rayonining yéqinqi zaman tarixidiki eng paji'elik ot apetlirining biri ikenliki weqe yüz bergendin kéyin élan qilin'ghan xitay hökümet metbu'atliri we ammiwi taratqulardiki maqaliler hem inkaslarda izchil tilgha élindi.

8-Dékabir ot apiti paji'esini xatirilesh yüzisidin her yili dégüdek türlük inkaslar we maqale, eslimiler élan qilinip kélinmekte.