Qazaqistandiki Uyghur mekteplirining hel qilishqa tégishlik mesililiri

Qazaqistan musteqilliqqa érishkendin buyan hökümetning bilim qanuni chiqirip, yash ewladqa sapaliq bilim bérish mesilisige chong diqqet bölüp kelgenliki melum. Bashqa tildiki mektepler bilen bir qatarda Uyghur tilida bilim bériwatqan mekteplermu yaritilghan shara'ittin toghra paydilan'ghan halda, öz wezipilirini atqurup kelmekte. Shundaqtimu Uyghur mektepliri aldida hel bolmaywatqan mesililer yoq emes.

Biz bu heqte qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi yénidiki Uyghur mektepliri birleshmisining re'isi, almata shehiri abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziye mudiri shawket niyaz oghli ömerof bilen söhbet élip barduq.

-Uyghur tilidiki mektepler mu'ellimlirining kespini mukemmelleshtürüsh, bilim sapasini kötürüsh meqsitide Uyghur mektepliri birleshmisi qandaq ishlarni élip bériwatidu?
-Bu birleshme jumhuriyetlik medeniyet merkizi yénida qurulghan. Shundaq bolghanliqtin biz uning tüzülgen pilani boyiche mudirlargha, yurt-jama'etchilikke nechchiligen yighinlarni, yumilaq üstellerni ötküzduq. Biraq bu, mekteplerning ilgirilishide chong rol oynimidi. Biz ötken yili bir tutash milliy imtihan'gha teyyarlaydighan mu'ellimlerni bizning mektepning bazisida oqushqa chaqirduq, yeni 10-we11-siniplar mu'ellimlirige kémbridj téxnologiyiliri boyiche, zamaniwi bilim bérish uslubliri boyiche, bizning nazarbayéf eqliy mekteplirini püttürgen mu'ellimlirimiz ulargha ders bérish, teyyarlash uslublirini ögetti. Biz mu'ellimlerge emeliy ishning qandaqliqini ögitiwatimiz. Bizning rézhimizda mushu mektep mudirlirini bir heptilik yighin'gha chaqirip, emeliy ish arqiliq bilim sapasini kötürimiz dégen oy bar. Bu heqte jumhuriyetlik “Örlé'u” mu'ellimlerning bilimini yétildürüsh instituti bilen kélishtuq.

-Bezi mekteplerdiki bilim sapasining chüshüp kétip barghanliqini qandaq chüshendürisiz? ehwalni yaxshilash üchün üchün néme qilish kérek dep oylaysiz?
-Hemme nerse özimizge baghliq. Bügünki künde wilayettiki mekteplirimizning derijisining chüshüp kétip barghini kesip igisi mu'ellimlerge, mektep memuriyitige baghliq. Eger mektep memuriyiti kadir mesiliside qebiliwazliq qilmay, parixorluq qilmay, yaxshi mutexessislerni ishqa qobul qilsa, ular yaxshi bilim berse, balilargha telepni yuqiri qoysa, elwette, bilim sapasi kötürülüp, balilar sani köpeygen bolatti. Uning üchün qazaqistandiki mumkinchiliklerdin paydilinishimiz kérek.

-Buninggha qazaqistanda qanchilik shara'it yaritiliwatidu?
-Elwette, bizning prézidéntimizning chong siyasiti. Bügünki künde biz qazaqistanning asasiy qanunining 20 yilliq tewelludini nishanlawatimiz. Asasiy qanunimiz ana tilida bilim alidighan'gha, ana tilimizda sözleydighan'gha kapaletlik qilidu. Mushu asasiy qanundin paydilan'ghan halda, bizning ziyaliylirimiz, ata-anilirimiz küch chiqarsa, bilim sapasi kötürületti. Prézidéntimizning mektupi boyiche 2030-yili 30 tereqqiy etken döletler qatarigha kirishimiz kérek. Buning üchün bizning bilim sewiyimiz yuqiri bolush kérek. Shu jümlidin Uyghur mekteplirining.

-Melum bolushiche, milliy mekteplerge bala toplash bügünki künde pütkül Uyghur jama'etchiliki aldida turghan muhim mesililerning biri. Mushu yönilishte éniq qandaq ishlar qiliniwatidu?
-2008-We 2009-yili kocha yigit bashliri hem bizning chong yigit béshimiz medeniyet merkizining bashliqi bilen kochimu-kocha yürüp, teshwiqat ishini yürgüzdi. Sewebi shu yili mektepte 600 bala qalghan idi. Biz shuninggha mohtaj bolghan iduq. Kéyinki yili teshwiqat ishini toxtattuq. Bügünki künde teshwiqat qilishning hajiti yoq. Sewebi ata-anilar balilirining yaxshi mektepte bilim élishini xalaydu. Shuning üchün mektep kolléktipi mektep memuriyiti bilen birlikte mekteptiki bilim sapasini kötürüshi kérek. Bilim sapasi kötürülse, balilirimiz aliy oqush orunlirigha chüshidighan ehwalda bolalisa, riqabetke teyyar bolidighan bolsa, her qandaq ata-ana özining balisini shu mektepke apiridighan'gha teyyar. Ular Uyghur mekteplirining derijisi chüshkenliktin, bir tutash milliy imtihan'gha az da'iride qatnashqanliqtin balilirini bashqa mekteplerge bériwatidu. Eger, eksiche, biz bilim sapasini kötürmey, teshwiqat qilidighan bolsaq, teshwiqat qilghuchilarning tili qisqa bolidu, biz payda emes, ziyan élip kélimiz.

-Hazir bolupmu yéza mektepliride Uyghur tilida bilim éliwatqan balilarning sanining aziyip kétip barghanliqi bayqiliwatidu. Buning sewebi némide?
-Sewebi mekteptiki bilim sapasi chüshüwatidu, Uyghur mekteplirining baliliri riqabetke teyyar emes, aliy oqush orunlirigha chüshidighan waqitta bir tutash milliy imtihan'gha qatnashmaywatidu, mektep mudirliri qatnashturghuzmaywatidu, mu'ellimliri teyyarlimaywatidu, bilim töwen. Balilarning kélechiki u a'ilining kélechiki. Her bir ata-ana öz balisining puxta bilim élip, kélechekte yaramliq bolushini xalaydu. Bilim sapasi ana tilida oqughandila yuqiri derijige kötürülidu. Egerde milletning 30 pirsenti ana tilida bilim almisa, shu tilning yoqap kétish xewpi bar. Shuning üchün yézilardiki mekteplirimizningmu sapasini kötürüshimiz kérek.