Қазақистанда бу йил 740 нәпәр бала уйғур мәктәплирини тамамлиди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2017.06.12
Qazaqstan-2017-Toluq-Ottura-Putturush-Murasimi.JPG Қазақистандики уйғур балилириниң мәктәп пүттүрүш мурасимидин бир корүнуүш. 2017-Йили 12-июн, алмата.
RFA/Oyghan

10-Вә 12-июн күнлири қазақистандики қазақ, рус, өзбек, уйғур вә таҗик тиллирида оқутулидиған барлиқ оттура мәктәпләрдә оттура билим гуваһнамисини тапшуруш мурасимлири болуп өтти. Қазақистан билим вә пән министирлиқи мәлуматлириға қариғанда, бу йили мәмликәт бойичә оттура мәктәпни 130 миң қиз, йигит тамамлиған болуп, шуларниң 740 нәпирини уйғур мәктәплири учумкарлири тәшкил қилиду. 250 Миңға йеқин уйғур яшаватқан қазақистан бойичә 14 уйғур тилида вә 49 арилаш, йәни оқуш уйғур, қазақ вә рус тиллирида йүргүзүлидиған мәктәпләрдә оттура һесабта 15 миң әтрапида уйғур балилири билим алиду. Мәзкур мәктәпләр асасий җәһәттин уйғурлар зич олтурақлашқан алмата шәһири вә алмата вилайитиниң панфилоф, уйғур, әмгәкчиқазақ, талғир наһийилиригә җайлашқан. Алмата шәһириниң өзидә, йәни шәһәрниң султанқорған, заря востока вә достлуқ мәһәллилиридә үч сап уйғур мәктипи мәвҗут болуп, уларда һәр оқуш йили үч миңдин ошуқ бала билим алиду.

Алмата шәһиридики үлгилик мәктәпләрниң бири достлуқ шәһиридә орунлашқан абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийини бу йили 53 бала пүттүрди. 12-Июнда мәзкур мәктәптә өткән тәнтәнилик йиғинда әнә шуларға оттура билим гуваһнамилири тапшурулди. Униңға оқуғучилар, мәктәп мәмурийити вә коллектипи, ата-анилар, зиялийлар қатнашти. Мурасимда сөзгә чиққан пешқәдәм зиялийлар йемелян һошуроф, зерип молотоф, қазақистан уйғурлириниң җумһурийәтлик етно-мәдәнийәт мәркизи рәисиниң орунбасари, “уйғур авази” гезитиниң баш муһәррири йершат әсмәтоф, дуня иқтисади вә хәлқара мунасивәтләр институтиниң мудири һакимҗан арупоф мәктәпни тамамлаватқан қиз, йигитләрниң мәмликәтниң алдинқи қатарлиқ алий оқуш орунлириға оқушқа чүшүп, өз кәсиплирини игиләп, милләт үчүн, қазақистанниң келәчики үчүн хизмәт қилишиға ишәнч билдүрди. Улар шундақла ана тилида оқушниң әвзәлликлирини, буниңда устазларниң чоң төһписи барлиқини алаһидә тәкитләп, мәктәп учумкарлири вә муәллимләр коллектипиға чоң утуқлар тилиди. 

Радийомиз зияритини қобул қилған қазақистан билим министирлиқида узун йиллар ишлигән пешқәдәм зиялийларниң бири йемелян һошурофниң пикричә, мәзкур гимназийәниң пәқәт алмата шәһири даирисидила әмәс, бәлки җумһурийәт миқиясидиму алдинқи қатарлиқ үлгилик мәктәпләр қатаридин орун елиши, униң шундақла бу йили әтиязда бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң пән-маарип вә мәдәнийәт тәшкилати тәркибидики мәктәпләр қатариға кириши пүткүл қазақистанлиқ уйғурларни чоң хушаллиққа чөмдүргән. У һәр йили пүткүл қазақистандики уйғур мәктәплирини тамамлаватқан қиз,йигитләрдин һәр хил кәсип егилириниң йетишип чиқиватқанлиқини, уларниң һәр хил саһәләрдә әмгәк қилип, қазақистанниң омумий тәрәққиятиға чоң төһпә қошуватқанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “53 учумкарниң сөзигә қариғанда, оқуғучиларниң һәр бири өз мутәхәссисликиниң келәчикини ойлап, шуниңға тәйярлинип, чоңқур билим алғинини өзлириниң сөзидин, муәллимләрниң сөзидин, меһманларниң сөзидин чүшиниватимиз. Әгәр һәр бир ана тилида билим бериватқан мәктәпләрдә мушундақ яхши ишларни көрүп турсақ, миллитимизниң келәчики яхши болиду, дәп ишәнчлик ейталаймән. Биз келәчәкни ойлисақ, биз яшларға чоңқур билим берип, адәмгәрчиликкә, әмгәк сөйүшкә, иманлиққа тәрбийилисәк, бизниң миллитимизниң келәчики яман болмайду.” й. Һошуроф башқа милләтләр билән бир қатарда уйғур мәктәплири учумкарлириниңму келәчикиниң зор икәнликини алаһидә тәкитлиди. 

Уйғур зиялийси, уйғур миллий мәдәнийитиниң тәрәққиятиға мунасип төһпә қошуп келиватқан юрт актиплириниң бири зерип молотофниң ейтишичә, қазақистандики миллий маарипниң гүллинишидә һәм әнә шу абдулла розибақийеф намидики мәктәпниң шәкиллинишидә һәм раваҗлинишида муһим рол ойниған шәхсләр атақлиқ язғучи мәсимҗан зулпиқароф, мәрипәтчиләр телман баратоф, һенипахун баратофлар болған иди. Улар өзлириниң миллий маарипқа сиңдүргән бибаһа әмгики арқилиқ хәлқ ичидә алаһидә һөрмәткә сазавәр болған. З. Молотоф болупму мәзкур 153-мәктәпниң бүгүнки күндики нәтиҗигә йетишидә мәрһум һ. Баратофниң һәм униң шагирти, бүгүнки күндики мәктәпниң мудири шавкәт өмәрофниң муһим рол ойниғанлиқини тәкитлиди. У һазирму уйғур мәктәплириниң раваҗлинишиға сәлбий тәсир йәткүзүватқан бәзи әһвалларниң бар икәнликини көрситип, мундақ деди: “әлвәттә, һазирму сәлбий әһваллар бар, балилиримизни ана тилида оқутушқа айрим ата-анилар сус қарайду. Мән демәкчимәнки, бизниң мәктәпни пүттүргән балилар һечкимдин кәм әмәс болуп, җәмийәттә лайиқ орнини тепип келиватқиниға гуваһчимән. Мән ата-анилиримизға өз пәрзәнтлирини уйғур мәктипигә бәрсә хаталашмайдиғанлиқини, башқилардин кәм болмайдиғанлиқини тәкитлигүм келиду.” 

Мәзкур мурасимға қатнашқан ата-анилардин бири гүзәл обулова ана тилида билим елишниң бүгүнки күндики интайин муһим, пүткүл милләт тәқдирини һәл қилидиған мәсилә икәнликини тәкитләп, мундақ деди: “пәрзәнтлиримиз 11 йил илгири ана тилида билим беридиған дуняға мәшһур уйғур гимназийисидә билим елиш мәқситидә қәдәм тәшрип қилған иди. Бүгүн балилиримиз миллий қәдрийәтлиримизни өз бойниға сиңдүргән билим юртидин учум болуш алдида туриду. Биз мушу йигит, қизлиримизға ата,анилар намидин ақ йол тиләймиз. Уларни әл-вәтинимиз үчүн хизмәт қилидиған әзимәтләрдин болсун дәймиз. Устазлиримизға сунмас ирадә тиләймиз һәм уларға миннәтдарлиқимизни билдүримиз.” 

Алматадики сулайман демирәл намидики университетниң дотсенти дилнур қасимованиң тәкитлишичә, қазақистанда уйғур балилириниң заман тәлипигә мувапиқ көп тиллиқ болуп чиқиш мәсилисигә алаһидә көңүл бөлүнүп, бу җәһәттә уйғур тилиниң сақлинип қелиниши диққәт мәркизидә болуватмақта. У уйғур мәктәплиридә барлиқ пәнләрниң ана тилида йүргүзүлүватқанлиқини, кейинки вақитларда бәзи пәнләрниң қошумчә қазақ, рус вә инглиз тиллирида йүргүзүлсиму, ана тилиға болған диққәтниң кемийип кәтмигәнликини илгири сүрүп, мундақ деди: “бизниң балилиримиз ана тилини өгиниватиду. Биз шуниңға наһайити хушал. Уйғурлар қазақистанда көп болсиму, арилаш милләтләр ичидә яшайду. Шу сәвәбтин тилимизни сақлап қелиш муһим мәсилә. Тилимизни сақлап қалсақ, у вақитта өзимизниң кимликини, өзимизниң алаһидиликимизни сақлап қалалаймиз. Уйғур миллий мәктәпләрни пүттүргән балилар омумән қазақистан оқуғучилири билән тәң бир риқабәттә туралайду дегән гәп.” 

Д. Қасимова болупму қазақистанда уйғурларниң өз әрки билән ана тилида билим елишиға барлиқ имканийәтләрниң яритилғанлиқини, уларниң уйғур тилида билим елиш арқилиқ миллитиниң тарихи, өрп-адәтлири, мәдәнийити билән тонушуватқанлиқини алаһидә тәкитлиди. Абдулла розибақийеф намидики гимназийәдә өткән мәзкур паалийәт давамида уйғур сәнәт гуруппилири һәм мәктәп оқуғучилириниң қатнишиши билән чоң консерт программиси көрситилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.