Almutada Uyghurlar hayatigha a'it “Asiya yürikige” namliq kitab tonushturuldi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2018.11.05
asiya-yurikige-kitab.jpg Almutada tonulghan yazghuchi ismayiljan iminof yazghan “Asiya yürikige” namliq kitabining muqawisi. 2018-Yili 4-noyabir, almuta.
RFA/Oyghan

4‏-Noyabir küni almutada qastéyéf namidiki memliketlik sen'et muzéyining mejlis zalida tonulghan yazghuchi ismayiljan iminofning “Asiya yürikige” namliq kitabini tonushturush murasimi bolup ötti. Murasim rusiyening qazaqistan jumhuriyitidiki hemkarliq wakaletxanisi teripidin uyushturuldi. Uninggha qazaq, rus, Uyghur qatarliq milletlerdin bolghan ziyaliylar, jem'iyetler we ammiwi axbarat wasitiliri wekilliri, yashlar, yurt-jama'etchiliki qatnashti.

Murasimni rusiyening qazaqistandiki bash konsulxanisining konsuli, rusiyening qazaqistandiki hemkarliq wakaletxanisi bashliqining orunbasari irina péréwérzéwa xanim achti. U yazghuchi ismayiljan iminof ijadiyitining rusiye oqurmenlirigimu yaxshi tonush ikenlikini, uning barliq eserlirining öz eslimiliri we sayahet xatiriliri asasida yézilghanliqtin, ularda Uyghurlarning tarixi we medeniyitige a'it qiziqarliq pakitlarni uchritishqa bolidighanliqini tekitlidi. Irina péréwérzéwa yazghuchining “Asiya yürikige” namliq kitabini tonushturush murasimigha kelgen méhmanlarni we uning aptorini tebriklidi.

Murasimda söz qilghan yazghuchi ismayiljan iminof özining terjimihalini qisqiche tonushturup, özining yazghuchi bolushigha tughulghan yurtining hem shu yerde uzun yillardin buyan yashap kéliwatqan qazaq, rus, némis, türk, tatar, Uyghur qatarliq milletlerning öz'ara dostluqining, inaqliqining chong seweb bolghanliqini otturigha qoydi. U yene köpligen eserlirining Uyghur éli we ottura asiyaning köpligen sheherlirige, rusiyening tuwa jumhuriyitidiki “Por bajin” qedimiy Uyghur qel'esige qilghan sayahetliri asasida yézilghanliqini, bu bay matériyallarning ammiwi axbarat wasitiliridimu üzlüksiz élan qilinip turghanliqini bildürdi.

Ismayiljan iminof ependi radiyomiz ziyaritini qobul qilip, özining asiyaning köpligen rayonlirini arilap chiqqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Men da'im méning aldimda u yerlerde kim bolghan dep qiziqattim. Eng aldi bilen markopolu, przhéwalskiy, butakofni, Uyghurlarning ajayip bir sayahetchisi abdul basit yüsüpofni taptim. Men bu kitabimda bularning qeshqerge, lopnurgha, tuwagha, aralgha barghanliqini yazdim. Ular Uyghur milliti, Uyghurning tarixi toghriliq yazghan. Bu qétimda men przhéwalskiygha nahayiti qiziqtim. Przhéwalskiy Uyghurlar toghriliq köp yazghan. Buni biz untumasliqimiz kérek. Uning yéqin aghinisi Uyghur bolghan. Przhéwalskiy yaqupbek toghriliq nahayiti hörmet bilen yazghan”.

Ismayiljan iminof przhéwalskiyning kitablirida Uyghurlar heqqide köpligen we qiziqarliq melumatlarni tépishqa bolidighanliqini, shuning üchün uning we bashqimu ataqliq sayahetchilerning eserlirining Uyghurlar üchün ehmiyitini chong ikenlikini bildürdi. U yene mundaq dédi: “Méning Uyghur süpitide asasiy wezipem Uyghurning qedimiy tarixi, medeniyiti, paji'elik teqdirini bashqa milletlerge tonushturush. Ularning kitablirida yalghan nerse yoq. Bu kitablarni diqqet bilen oqush kérek. Mumkin bolsa, ularni Uyghur tiligha terjime qilip, ürümchide, qeshqerde chiqirish kérek. Mesilen, rus sayahetchiliri bizning tarixiy weten bilen tibetni asiyaning yüriki deytti.”

Ismayiljan iminof murasim qatnashquchilirigha Uyghur élining bezi möjiziliri bilen yéqindin tonushush üchün “Chuqan welixanofning karwan yoli bilen” dep atalghan ilmiy tekshürüsh asasida ishlen'gen filimni körüp chiqish teklipini berdi. Mezkur filimda bolupmu Uyghur élining qeshqer, turpan sheherliri, teklimakan chöli, tarim deryasi, lopnur köli, shundaqla bu eldiki tarixiy orunlar, medeniy yadikarliqlar we bashqilar toghriliq körünüshler orun alghan. Mezkur ékspéditsiye 2014-yili qazaqistan milliy jughrapiye jem'iyiti teripidin uyushturulghan bolup, bu seper netijiliri 2016-yili “Alte sheher boyiche sayahet” namliq kitabtin orun alghan idi.

“Asiya yürikige” namliq kitabini tonushturush murasimida sözge chiqqan jughrapiye institutining mudiri axmétkal médéw, chuqan welixanof namidiki muzéyning mudiri sa'ulé abishéwa we bashqilar ismayiljan iminofning ijadiy pa'aliyiti, uning yéngidin yoruq körgen kitabi, merkiziy asiya xelqlirining tarixi we medeniyiti heqqide öz pikirlirini bildürdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan xitayshunas, tarix penlirining doktori klara xafizowa xanim ismayiljan iminofning kespiy derijige yetken, tonulghan yazghuchi ikenlikini, uning qazaqistan jughrapiye jem'iyitining ezasi süpitidimu alahide hörmetke ige Uyghur ziyaliysi ikenlikini bildürüp, mundaq dédi: “U yash waqtidin sayahet qilishqa qiziqqan. Shunglashqa u birinchi bolup özining tarixiy wetinige ikki qétim sayahet qildi. Shuning bilen u özining bu elde alghan tesiratlirini buningdin ilgiri, mesilen, 100-150 yil, bir nechche esir burun sayahet qilghan ataqliq shexslerning tesiratliri bilen sélishturidu. Ismayiljan shuning arqiliq öz yurtini, Uyghur xelqining tarixini öginidu. U özi tughulup ösken yurtida her xil millet wekilliri bilen bille ösüp, emgek qilghanliqtin özining xelqining tarixini, medeniyitini shulargha tonushturushni meqset qilghan. Heqiqetenmu merkiziy asiya pütkül asiyaning yüriki hésablinidu. Ilgiriki ataqliq sayahetchilermu shundaq dep hésablighan. Jughrapiyelik nuqti'inezerdin élip qarisaq, asiyaning yüriki altay ölkisi bolup hésablinidu. Biz barliqimiz altay til guruppisigha kirimiz.”

Ismayiljan iminof almuta wilayitining jambul nahiyesige qarashliq qarghali yézisida tughulghan. Hazirqi el-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitétining filologiye fakultétini tamamlap, köp yillar mu'ellim, mektep mudiri bolup emgek qilghan. Ismayiljan iminof bir nechche yillardin buyan yazghuchiliq kespi bilen shughullinip keldi. U “Baliliq chaghning bulaqliri”, “Birinchi qarghali. . .”, “Ezizane qeshqer”, “Alte sheher boyiche sayahet” qatarliq bir nechche kitablarning aptori.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.