Gherb dunyasidiki Uyghurlar (9A)

Muxbirimiz qutlan
2016.09.29
shiwetsiye-ana-til-maktep.jpg Shiwétsiyediki ana til mektipi oqughuchiliri dersxanida. 2016-Yili 27-féwral.
RFA/Éhsan

Birinchi qisim: muhajirettiki Uyghurlarda ana til we kimlik

Til bir millet ijtima'iy topluqining mewjut bolup turushidiki eng muhim milliy amillirining biri. Gherb dunyasidiki Uyghur muhajiret topluqlirida yéqinqi yérim esir mabeynide ana til mesilisi hemme kishi ortaq köngül bölidighan we endishe qilidighan muhim bir mesile süpitide bilinmekte.

Bash shtabi istanbuldiki sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining mes'ulliridin diniy ölima abdulhekimxan mexsum bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, türkiyediki Uyghurlarning ana tilini ishlitish ehwali we bu heqte duch kéliwatqan bezi qiyinchiliqliri heqqide melumat berdi.

U öz bayanlirida yene türkiyediki Uyghurlarning türk qérindashlar bilen bolghan til, medeniyet we qan-qérindashliq jehettiki yéqinliqi seweblik öz tilini qollinish da'irisining barghanséri tariyip kétiwatqanliqini tekitlidi hemde bu heqtiki endishilirini bildürdi.

Qeyseridiki Uyghurlar ötken esirning 50-yilliridin buyan türkiyege yerleshken Uyghurlar ichide ana til we milliy örp-adetlirini eng yaxshi saqlap kelgen Uyghur jama'itining biri hésablinidiken. Halbuki, yéqinqi onnechche yildin buyan qeyseride yétilgen yash bir ewlad Uyghurlar ichide Uyghur tilini ishlitish da'irisidin barghanséri tariyip bériwatqanliqi melum bolmaqta. Bash shtabi qeyseridiki sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jem'iyiti ayallar bölümining mudiri rabiye ilktürk xanim bu heqte ziyaritimizni qobul qilip özi bilidighan we hés qilghan nuqtilarni tilgha aldi.

Shiwétsiye-yawropadiki Uyghur jama'iti köprek olturaqlashqan döletlerning biri. Bu elde yashawatqan birqanche ming Uyghur jama'iti we ularning ikkinchi ewladlirida körülüwatqan ana til jehettiki bezi mesililer endishe peyda qilmaqtiken. Shiwétsiye Uyghur komitétining re'isi abdushükür samsaq ependi bu heqte pikir bayan qilip, özining shiwétsiyede tughulghan üch balisining misali arqiliq öz endishisini ipade qildi.

U yene balilarning a'ilide ata-anilirigha Uyghurche sözleshke tirishiwatqan bolsimu, emma Uyghur balilar öz-ara oynighanda tebi'iy halda shwédche sözlishishke kétip barghanliqini ilgiri sürdi.

Myunxén-Uyghurlarning yawropada meydan'gha keltürgen eng deslepki muhajiret topining yerleshken nuqtisidur. Uyghur tilining gérmaniyediki birinchi ewlad Uyghurlar bilen ularning kéyinki ewladliri arisidiki ishlitilish chastotisi nurghun kishilerning diqqitini qozghimaqta. Myunxéndiki Uyghurlardin gülnar xanim bu heqte pikir bayan qilip, yashlarning nöwette muhajirettiki Uyghur jama'iti eng köngül bölüshke tégishlik qatlam ikenlikini tekitlidi.

Gollandiye sherqiy türkistan ma'arip jem'iyitining re'isi eysa sawut qarimmu bu heqte pikir bayan qilip, nöwette gollandiyediki 2 mingdin artuq nopusqa ige Uyghur jama'itining öz perzentlirining ana til terbiyisi jehette téxi yéterlik tonushqa kelmigenliki shundaqla buning bir texirsiz mesile ikenlikini tilgha aldi.

Muhajirettiki Uyghurlarning ana til mesiliside pikir bayan qilghan gollandiyediki Uyghur ziyaliyliridin abduréhimjan ana tilning chet'ellerdiki Uyghur baliliri üchünla muhim bolup qalmastin, belki chonglar üchünmu rohiy énérgiye béridighan bir ozuq ikenlikini, egerde Uyghur tilidiki kitablarni oqushni birqanche yil tashlap qoyghanda uningdin huzur élish derijisiningmu töwenlep kétidighanliqini tilgha aldi.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.