Almatada ikki jumhuriyetni xatirilesh pa'aliyiti ötti

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2016.11.14
qazaqistan-jumhuriyet-kuni.jpg Almatadiki Uyghurlar ötküzgen ikki jumhuriyetni xatirilesh murasimidin körünüsh. 2016-Yili 13-noyabir.
RFA/Oyghan

13-Noyabirda almata shehirining sultanqorghan mehellisige orunlashqan kaféxanilarning birige jem bolghan Uyghurlar 1933-yili we 1944-yili Uyghur diyarida meydan'gha kelgen musteqil sherqiy türkistan jumhuriyetlirini xatirilesh pa'aliyiti ötküzdi. Uninggha almata shehiri we uning etrapidiki nahiyelerdin bolup 200 ge yéqin kishi qatnashti.

Azadliq we erkinlik üchün qurban bolghanlargha atap qur'an oqulghandin kéyin, dunya Uyghur qurultiyi re'isining qazaqistan boyiche orunbasari erkin exmetof 1944-yili barliqqa kelgen sherqiy türkistan jumhuriyitining qurulush tarixi, yimirilish sewebliri hem uning Uyghur milliy herikitidiki roli heqqide doklat qildi. Andin sözge chiqqan dunya Uyghur qurultiyi siyasiy kéngishining ezasi, siyasetshunas qehriman ghozhamberdi 20-esirde Uyghur élide élip bérilghan milliy-azadliq heriketning ehmiyiti, uningdin élin'ghan sawaqlar, rabiye qadir xanim bashliq dunya Uyghur qurultiyining kéyinki waqitlardiki pa'aliyiti, öktichi ziyaliy ilham toxti hem uninggha bérilgen 2016 - yilliq martin ennalis kishilik hoquq mukapati, xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasiti, qazaqistan memlikitining xelq'aradiki abruyi toghriliq öz pikirliri bilen ortaqlashti.

Mezkur pa'aliyette shundaqla sabiq milliy armiye jengchisi nurmuhemmet qurbanof, sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümitining mes'ul katipining oghli aztékin ibrahimof, almata shehiri sultanqorghan mehellisining bash yigit béshi gheyret memiteliyéf we bashqilar azadliq, erkinlik qedriyetliri, birlik we ittipaqliq heqqide öz qarashlirini bildürdi. Bu pa'aliyetke méhman süpitide qatnashqan qirghizistan Uyghurlirining ‛ittipaq‚ gézitining bash muherriri, alim we zhurnalist ekberjan bawdunof ‛ittipaq‚ jem'iyiti namidin bir qatar milliy armiye jengchiliri we gézit aktiplirigha teshekkürnamiler we soghilar tapshurdi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan almata shehirining turghuni qurwanjan turghanof pütkül Uyghur jama'etchilikini jumhuriyet küni bilen qizghin tebriklep, bu künni atap ötüshning bolupmu kéyinki ewladlar üchün nahayiti muhimliqini, xitay kommunistik hakimiyitining Uyghur diyarigha kelgendin buyan bu zéminda yashawatqan musulman xelqlerni toxtimastin éziwatqanliqini, haqaretlewatqanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Xitay kommunistik partiyisi her bir Uyghurning öyige uruq-tughqan bolisiler dep, xitayni élip kéliwatidu. Biz héch qachan xitay bilen uruq-tughqan bolalmaymiz, chünki bizning dinimiz, tilimiz, örp-aditimiz oxshimaydu. Ular ming yillap yashawatqan mehellilerni, sheherlerni buzup, ellik qewetlik öylerni séliwatidu. U öylerde ikki ya üch a'ile Uyghurlar bolidu, qalghanliri xitaylar”.

Q. Turghanof bu pa'aliyette bolupmu öktichi ilham toxti heqqide nurghun geplerning bolghanliqini, rabiye qadir rehberlikidiki dunya Uyghur qurultiyi hem bashqimu yawropadiki xelq'ara teshkilatlarning i. Toxtini himaye qilish we azad qilish yolida tinmay méngiwatqanliqini, qazaqistandiki Uyghurlargha we bashqimu xelqlerge uni tonushturushning muhimliqini körsetti. Uning pikriche, i. Toxtining héch qandaq bir gunahi yoq bolup, xitay da'iriliri uni muddetsiz qamaqqa mehkum qilip, adaletsizlikke yol qoyghan.

Almata shehirining turghuni abdujélil hemrayéfning éytishiche, jumhuriyet künini xatirilesh pa'aliyiti köngüldikidek ötüp, uni uyushturushta yashlar alahide közge chüshken. A. Hemrayéf milliy armiye jengchisi nurmuhemmet qurbanofning bolupmu rabiye qadir, qehriman ghozhamberdi oxshash Uyghur milliy herikiti rehberliri heqqide éytqan illiq sözliridin intayin tesirlen'genlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Sherqiy türkistan jumhuriyitining wujudqa kélishi, jengchilerning qan kéchip küreshkenliki heqqide shu küreshning tirik shahiti nurmuhemmet akidin angliduq. Milliy-azadliq küresh rehberliri elixan törem, exmetjan qasimi, abdukérim abbasof, ghéni batur oxshash qehriman shexslerni her qachan hörmetlep, tilgha élishimiz kérek. Ikki chong impériyening til biriktürüshi bilen ghulitilghan sherqiy türkistan ta mushu kemgiche öz musteqilliqini alalmay kéliwatidu. Xitay yer asti bayliqlirini talan-tarajgha salmaqta, milliy kemsitishler orun almaqta. Emdi xitayning öz konstitutsiyisige ri'aye qilmaywatqanliqi heqqide pikir éytqan ilham toxti türmige solandi”.

A. Hemrayéf i. Toxtining xelq'ara mukapatqa érishkenlikining pütkül dunya Uyghurlirigha bolghan chong hörmetning bir belgisi ikenlikini, uni hem uning oxshash Uyghur perzentlirini türmidin azad qilish üchün tinmay heriket qilish lazimliqini ilgiri sürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.