Péshqedem ofétsir, wetenperwer edib sabit abduraxman xitay türmiside 20 yil azab tartqan

Ötkenki esirning 40-yilliri sherqiy türkistanda keng qanat yayghan milliy azadliq herikitide we 90-yilliri ottura asiya we pütkül dunya miqyasida ewj élishqa bashlighan Uyghur milliy herikitide alahide rol oynighan shexsler köplep sanilidu.

Yéqinda almatada, ene shularning biri sabiq Uyghuristan azadliq teshkilatini qurghuchiliridin hem kéyinirek uning re'isi bolghan sabit abduraxmanning qebrige yadikarliq ornitildi. Mezkur yadikarliq merhumning bir top shagirtlirining, milletperwer we saxawetlik kishilerning xirajiti bilen yasalghan idi.

S. Abduraxman 1928-yili almata wilayitining chélek tewesige qarashliq qaritoruq yézisida ottura hal déhqan a'iliside dunyagha kelgen. Sowét tüzümi teripidin mejburiy yürgüzülgen kolléktipleshtürüsh siyasiti dewride, yeni 1932-yili uning a'ilisi Uyghur élining ghulja shehirige kélip orunlashqan. U 1944-yili bashlan'ghan milliy azadliq herikiti waqtida pida'iy bolup urushqa atlan'ghan idi. Deslepte u Uyghur xelqining qehriman oghli ghéni baturning shtabida katipliq qilghan. 1945-Yili merkiziy hökümet teshwiqat bölümide, andin “Azad sherqiy türkistan” gézitide ishlidi. Shu yili s. Abduraxman “Ofitsérlarni terbiyilesh” kursida herbiy telim alghan. Andin milliy kadirlarning yétishmesliki sewebidin “Sherq” we “Roshen” mektepliride oqutquchiliq qildi. 1946-Yili merkiziy hökümet teripidin chaqirtilip, shixu 7-piyade polk shtabigha ewetildi we 1947-yilning öktebir éyighiche herbiy teyyarliq bölümide katip bolup ishlidi. 1948-Yilning axirlirida u gomindang teripidin qorallandurulghan sherqiy türkistan hökümitige qarshi qoshunlar bilen bolghan jenglerge qatniship, yénik yaridar bolghan. Shu yili u bir top herbiyler bilen birlikte xitay mustemlikisige qarshi “Yash sherqiy türkistanchilar teshkilati” ni quridu. Aqiwette mezkur teshkilat pash bolup, s. Abduraxman türmige qamilidu. Uyghur élige kommunist xitay armiyisi kirgendin kéyin, milliy armiye 5-korpusqa özgertilip, s. Abduraxman melum bir mezgil shu korpusta ishligen, amma 1951- we 1952-yilliri yene türmige tashlan'ghan idi. U 1954-yili shinjang milletler institutining til we edebiyat fakultétini ela bahalar bilen püttürüp, ustazliq qilghan.

1958-Yili pütkül Uyghur éli miqyasida “Ongchilliqqa, yerlik milletchilikke qarshi istil tözitish herikiti” bashlinip, minglighan ilghar pikirlik ziyaliylar tenqid qilin'ghan idi. Shular jümlisidin s. Abduraxmanmu “Uyghuristanni tiklesh idiyisi bar özgermes unsur” qalpaqliri kiydürülüp, yene türmige tashlandi. 1966-Yili türmidin chiqqan s. Abduraxman öz terepdarliri bilen “Sherqiy türkistan xelq inqilabiy partiyisi” shöbisini teshkillep, heriket qildi. Emma yene shu sowét ittipaqining nöwettiki satqunluqi netijiside 1969-yili teshkilatning barliq ezaliri qamaqqa élinip, türmige tashlinidu. Bu qétimda u on yildin köp waqit türme azabini tartip, peqet 1981-yili boshitilghan idi. Shu yili u qazaqistan'gha köchüp chiqip, tughulghan yurtida ta 1988-yilghiche mu'ellim bolup ishligen.

S. Abduraxman qazaqistan'gha köchüp chiqqandin kéyinmu küreshni toxtatmay, Uyghur milliy herikitige aktip ishtrak qilghan. 1997-Yildin bashlap u “Uyghuristan azadliq teshkilati” ni bashqurdi. S. Abduraxman 2005-yili tasadipiy yüz bergen aptomobil halakiti aqiwitide wapat etken idi.

S. Abduraxman siyasiy pa'aliyettin tashqiri edebiy ijadiyet we tarix ilmi bilenmu shughullandi. U “Hayat naxshiliri”, “Weten mektupliri”, “Tarixtiki Uyghur döletliri”, “Uyghurlar toghriliq heqiqet”, “Xitayning orta asiyagha tajawuzchiliq xewpi”, “Xelq qehrimani ghéni batur”, “Uyghurname” qatarliq shé'iriy, tarixiy kitablarning aptoridur.

S. Abduraxmanning shagirtliri hem uni bilidighanlarning merhumning qebride éytqan eslimiliri diqqitinglargha sunuldi.