Sowét mexpiy arxipi: sowét kompartiyisi merkiziy ijra'iye komitétining Uyghur we tungganlar üstidiki mexpiy tekshürüsh pilani (2)

Muxbirimiz ümidwar
2014.06.16
Pawel-Mif-heqiqiy-ismi-mixayil-aleksandrovich-fortus.jpg Pawél mif (1901-1939). Heqiqiy ismi mixayil aléksandrowich fortus. Moskwadiki kommunistik sherq emgekchiler uniwérsitétining mudiri (1936-yili). Kommunistik intérnatsi'onalning re'isining xitay ishliri meslihetchisi ( 1935-1937). 1927-1929-Yilliri moskwadiki xitay kommunistik emgekchiler uniwérsitétining mudiri . Xitay kompartiye sékrétari wang mingning qollighuchisi, u 1939-yili, stalinning tazilash herikitide öltürülgen.
wikipedia.org


Sabiq sowét ittipaqi kompartiyisi merkiziy komitéti siyasiy byurusi 1921 - yilidin 1950 - yillirighiche bolghan ariliqta Uyghur élining siyasiy teqdirige a'it köp qétimliq qararlarni qobul qilghan bolup, bu mexpiy höjjetler sowét ittipaqi yimirilgendin kéyinla rus alimliri teripidin birmu - bir ashkarilinishqa bashlidi.

Yéqinda rusiye tarixchiliridin biri ene shundaq mexpiy arxip höjjetliridin biri, yeni sowét kompartiyisining 1931 - yilidiki qumul qozghilingidin kéyinki siyasitini belgilishige munasiwetlik mutleq mexpiy höjjetni ashkarilidi.

Rusiye tarixshunasi wladimir buxért yéqinda moskwada chiqidighan “Sherq arxipi” namliq ilmiy zhurnalda 1931 - yili, sowét kompartiyisi merkiziy ijra'iye komitétining qarimiqidiki kommunistik akadémiyening junggo boyiche ilmiy tetqiqat qilish inistitutining rehberlikining rusiye bolshéwiklar partiyisi merkiziy komitétigha sowét ittipaqining Uyghur éli bilen chégridash rayonliridin qazaqistan, qirghizistan we özbékistandiki Uyghurlar we tungganlar arisida tekshürüsh élip bérish pilanini yollighanliqini ashkarilidi.

1931 - Yili, 2 - ayda qumulda qozghilang partlighandin kéyin, rusiye bolshéwiklar partiyisi merkiziy ijra'iye komitéti qarimiqidiki kommunistik akadémiye terkipidiki junggo ilmiy - tetqiqat instituti mexsus “Xitaydiki milliy mesililerni tetqiq qilish guruppisi” qurghan bolup, mezkur guruppining qurulushi we Uyghur diyaridiki weziyetning künsayin jiddiylishishi netijiside mezkur institut diréktori, meshhur xitayshunas hem junggo kompartiyisige rehberlik qilish ishlirigha biwasite arilashqan pawél aléksandrowich mif we mezkur institutning ilmiy ishlar sékrétari m.A abramson teripidin mexsus “Junggo ilmiy - tetqiqat inistitutining shinjang chégrasida ékspéditsiye élip bérish pilani” tüzüp chiqilip, yuqirigha yollandi.

Netijide, 1931 - yili, 5 - iyul küni kommunistik akadémiye rehberlik hey'iti bu tekshürüsh - tetqiq qilish pilanini we mezkur pa'aliyetke qatnishidighan kishilerning tizimlikini testiqlidi.

70 Yildin artuq mutleq mexpiy saqlan'ghan mezkur höjjette körsitilishiche, mezkur tekshürüshning meqsiti qoshna Uyghur diyaridiki Uyghurlarning milliy azadliq heriket we sowét ittipaqigha tutqan pozitsiyesini éniqlashtin ibaret.

Bu mutleq mexpiy höjjette sowét ittipaqigha qarshi düshmen küchlerning Uyghur élida heriket qiliwatqanliqi, buning sowét ittipaqi hökümiti üchün diqqet qilishqa tégishlik ikenliki chüshendürülüp, “Yéqinqi yillardin buyan shinjang, u yerde ilmiy ékspéditsiye ( tekshürüsh ) qilish nami astida, shübhisizki, sowét ittipaqigha qarshi mudaxililerni teyyarlash wezipisige ige razwétka guruhini teshkillewatqan in'glizlar we fransuzlarning diqqitini alahide jelp qilmaqta. Bu xil ehwal astida shinjangdiki milliy mesilini tetqiq qilish hergizmu tashlap qoyushqa bolmaydighan aktiwal wezipige aylanmaqta. Emeliyet shuki, institut siyasi seweb tüpeylidin hazir biwasite shinjang térritoriyiside ékspéditsiye uyushturush imkaniyitidin ayrilip qélip, özining sowét ittipaqi térritoriyisidiki pütün imkaniyetlirini shinjangdiki milliy mesilini tetqiq qilishta toluq paydilinishqa mejbur boluwatidu” dep yézilghan.

Bu höjjette yene , élip bérilmaqchi bolghan tetqiqat pilanlirining konkrét meqsetliri we wezipiliri körsitilgen.

Biraq, rusiye penler akadémiyisi arxipi we sowét ittipaqi merkiziy ijra'iye komitétining qarimiqidiki kommunistik akadémiyisining arxipxanisidin bu pilanning ijra qilin'ghan yaki qilinmighanliqi heqqide héchqandaq uchur tépilmighan. Lékin, sowét ittipaqi hökümitining 1932 - yili, jin shurénni qollash we 1933 - yilining axirida shéng shiseyni qollap, uninggha yardem bérish qararining chiqirilishi shuningdek ma jongying bashliq bir qisim tunggan komandirlirining sowét ittipaqigha élip kétilishi, Uyghurlardin xoja niyaz hajim qatarliqlarning sowét ittipaqi terep bilen hemkarliq ornitip, ürümchi hökümitige qatnishish jeryanliridiki moskwaning Uyghur - tungganlargha qaratqan herbiy - siyasetliridin qarighanda, mezkur ékispéditsiye élip bérilghan hemde tégishlik yip uchi we matériyallargha ige bolghan dep qarashqa bolidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.