Телман нурахуноф: мениң роман иҗадийитимгә абдуреһим өткүр қатарлиқ язғучилар тәсир көрсәткән

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2017.10.11
behishtiki-dozax-kitab.jpg Алмутада шаир вә язғучи телман нурахунофниң “беһиштики дозах” намлиқ романиниң муқависи.
RFA/Oyghan

Йеқинда алмутада шаир вә язғучи телман нурахунофниң “беһиштики дозах” намлиқ романи йоруқ көрди. Мәзкур китаб “көркәм” нәшрияти тәрипидин нәшр қилинған болуп, һәҗми 16 басма тавақтин ибарәттур. Қазақистан уйғур язғучиси телман нурахуноф өзиниң романчилиқ иҗадийитигә қәдәм ташлишида уйғур әдәбиятидики мәшһур намайәндиләрдин абдуреһим өткүр, зия сәмиди, зордун сабир вә башқиларниң иҗадийәтлириниң илһам болғанлиқини билдүрди.

Телман нурахуноф қазақистан уйғур әдәбиятиниң шеирийәт вә проза саһәсидә оттуз йилдин ошуқ вақит иҗад қиливатқан кейинки әвлад вәкилидур. Йигирмә йил ичидә язғучиниң алтә китаби йоруқ көрди. Һазир қазақистан язғучилар иттипақиниң әзаси телман нурахунофниң шеир вә һекайилири мәтбуат сәһипилиридә үзлүксиз елан қилинип турмақта.

Язғучиниң роман жанриға мураҗиәт қилишиға немә асас болди?

Телман нурахуноф кейинки йилларда уйғур әдәбиятиниң проза саһәсидә иҗад қиливатқан әдибләр саниниң хели шалаңлишип қалғанлиқини, әнә шу бошлуқни толдуруш мәқситидә бу жанирға мураҗиәт қилғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “романға тәйярлиқ қилиш вақтим ‛сәвда‚ намлиқ повестимдин башланди дәп ойлаймән. У топламға икки чоң повест вә һекайиләр киргән. Роман жанириға болған өткәл яки көврүк әнә шу повестлардин башланди. Шундақла мени бу роман жанириға қизиқтуруп кәлгән бүгүнки турмушимиз, заманиви һаятимиз, шуниңдин барлиққа келиватқан бибаһа дунялиримдин дәп һесаблаймән”.

Телман нурахунофниң ейтишичә, униң проза саһәсидә иҗад қилишида атақлиқ язғучилар зия сәмиди, йүсүп илияс, турған тохтәмоф алаһидә орунни игиләйду.

Т. Нурахуноф мәзкур әдибләр билән улар техи һаят вақтида йеқиндин арилишип, шу җәрянда уларни устаз тутқанлиқини билдүрүп, йәнә мундақ деди: “улар биллә ‛язғучи‚ нәшриятида ишлидуқ. Мән уларниң һәммә әсәрлирини қурму-қур, бәтму-бәт оқуған, улар маңа наһайити чоң үлгә-ибрәт болған язғучилардин дәп һесаблаймән. Болупму турған тохтәмофниң әсәрлири мени бәкму қизиқтуриду. Мән өзүмни униң шагиртлиридин дәп һесаблаймән. Тарихий вәтинимиздики язғучилиримиздин болса, зордун сабир билән абдуреһим өткүрниң иҗадийити мени бәкму қизиқтуриду. Чүнки уларда тарихимизни әйнән кәлтүргән болса, иккинчидин, тил байлиқимизни шу әсәрләрдә байқиғили болиду”.

Т. Нурахуноф әсәр парчилири гезит сәһипилиридә елан қилинғандин буян китабханларниң романниң “беһиштики дозах” дәп атилишидики сәвәб немә? дегән бу соални көп қойғанлиқини, пурсәттин пайдилинип, шуни чүшәндүрүп өтүшни халайдиғанлиқини билдүрүп, мундақ деди: “биринчидин, роман қәһриманлири өзимизниң замандашлири. Романимда һаятимизниң иҗтимаий, иқтисадий мәсилилирини көрсәткүм кәлди. Шу мәқситимгә йәттим дәп ойлаймән. Иккинчидин, һазир, мәсилән, қазақистан җумһурийитимиз беһиш бир әл: наһайити бай, гүзәл, көркәм дөләтләрниң бири. Мана мушу беһиштәк әлдә яшаватқан аддий пуқраларниң дозақтәк турмушини көрсәткүм кәлди”.

“өрлеу” намидики муәллимләрниң кәспини мукәммәлләштүрүш институтиниң хадими, филологийә пәнлириниң кандидат доктори руслан арзийеф әсәрдики қәһриманларниң еғир қийинчилиқлар үстидин қазанған җисманий җәһәттики ғәлибилиридин көрә, уларниң әқил-парасити, пак виҗдани, қәйсәр қәлби арқилиқ қазанған ғәлибилириниң муһимрақ икәнликини көрситип, мундақ деди: “һәр қандақ җәмийәтниң һаятидики сиясий, иҗтимаий, иқтисади өзгиришләр хәлқ үчүн нурғунлиған қийинчилиқларни елип келиду. Сабиқ кеңәшләр елиниң сотсиялистик иқтисадтин базар иқтисадиға, мустәбитлик дәвридин ашкарилиқ дәвригә өтүш җәрянида хәлқниң беши хелила гаңгирап қалди. Телман қазақистан уйғур әдәбиятида дәсләпкиләрдин болуп мушундақ җиддий вә муһим бир дәврниң бәдиий образини яритишқа тиришқан. Шундақла бу роман мәзмунидин чирип ғулаш алдида турған сотсиялистик җәмийәтниң ахирқи дәқиқилирини һәм мушу җумһурийитимиз мустәқиллиқиниң шәписини көрүшкә болиду”.

Руслан арзийефниң қаришичә, мәзкур роман йеңичә пикир ейтиш, йеңичә образ яритиш, қазақистан җәмийитидики чигиш иҗтимаий һадисиләрни йеңичә бәдиий өзләштүрүш мәқситидә йезилған болуп, әсәр апториму мәйли шеирийәт, мәйли проза саһәсидә болсун, даим йеңилиқ яритишқа интилип келиватқан язғучидур.

Р. Арзийеф шундақла бүгүнки күндә оқурмәнләрниң адәттә илгири көпчилик меңип, тописи чиқип кәткән, әмма ишәнчлик йолдин көрә, техи көпчиликниң айиғи бесилмиған, ойман-чоңқури көп, нишани рошән әмәс, тәвәккүлчилики көп йолда меңишни әвзәл көридиған язғучиларниң әсәрлирини қизиқип оқуйдиғанлиқини оттуриға қойди. Униң пикричә, телман нурахунофниң әсири шу җәһәттә мувәппәқийәт қазанған бүгүнки күндики тунҗи романдур.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.