Talat tékin we uning qedimki türk-Uyghur tili heqqidiki tetqiqatliri

Dunya türkologiye sahesidiki mol hosulluq alim talat tékinning Uyghur tilida neshr qilin'ghan kitabliri.

2015-Yili 28-noyabir küni zamanimizdiki türkologiye tetqiqati üchün matemlik bir kün boldi. Dunya türkologiye sahesidiki mol hosulluq alim talat tékin bu künde istanbuldiki késel kariwitida biz bilen menggülükke widalashti.

Talat tékin 1927-yili 16-iyul türkiyening gherbiy shimalidiki gebze shehiride tughulghan. 1951-Yili istanbul uniwérsitéti edebiyat fakultétining türk til-edebiyati kespini püttürgendin kéyin, izmir qatarliq jaylarda oqutquchiliq bilen shughullan'ghan. Kéyin oqutquchiliq xizmitidin istépa bérip, doktorluq unwani élish üchün türk tili jem'iyitige imtihan bérip oqushqa kirgen. 1961-Yili amérikidiki kaliforniye uniwérsitétigha yötkilip, özining orxun wadisidiki qedimki türk-Uyghur menggü tashlirigha béghishlan'ghan dissértatsiyesini yaqlap doktorluq unwanini alghan. Shuningdin kéyin talat tékin kaliforniye uniwérsitéti we indi'ana uniwérsitétida türkiy tillargha da'ir oqutush we tetqiqat bilen meshghul bolghan. 1972-Yili türkiyediki hajitepe uniwérsitétigha xizmetke kirgen we kéyinche proféssorluqqa östürülgen. Shuningdin tartip alim wapat bolghuche qedimki türk tili, jümlidin Uyghur tiligha da'ir 15 parche kitab, shundaqla ikki yüz parchigha yéqin ilmiy maqale élan qilghan. Aptorning eserliri asasen in'glizche we türkche tillarda yézilghan bolup, bir qisim eserliri firansuz we koréye tillirigha terjime qilin'ghan. Talat tékin 1994-yili késellik sewebidin dem élishqa chiqqan bolsimu, türkiy tillar, jümlidin özining qedimki Uyghur tili heqqidiki tetqiqatini izchil dawam etken.

Talat tékinning ilmiy emgekliri we bu emgeklerning ehmiyiti heqqide téximu tepsiliy melumatlarni igilesh üchün gérmaniyediki gottin'gin uniwérsitétining oqutquchisi, qedimki türk tili, jümlidin qedimki Uyghur tili tetqiqati boyiche yétiliwatqan yash alimlardin doktor ablet semet bilen alaqileshtuq. U bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, öz pikrini bayan qilip ötti. Uning éytishiche, talat tékin qedimki türkiy xelqler üchün ortaq til bolghan qedimki türk tilining sistémiliq grammatikisini berpa qilip chiqishta semerilik emgeklerni wujudqa keltürgen. Bolupmu talat tékinning 1965-yili amérikidiki indi'ana uniwérsitétida neshr qilin'ghan “Orxun türkchisining grammatikisi” namliq esirining qedimki türk tili heqqidiki tetqiqatlarda yétekchi eser bolush roli zamanimizghiche dawam qilip kelmekte iken.

Talat tékinning wapatining Uyghurlar üchünmu bir zor yoqitish bolidighanliqini tekitligen doktor ablet semet qedimki Uyghurlarning hazirqi mongghuliyediki orxun deryasi boylirida 8- esirning otturiliri Uyghur impériyisini qurup chiqqanliqini eslitip, mezkur impériyining resmiy tili bolghan qedimki Uyghur tiligha da'ir tetqiqatqa talat tékinning nahayiti köp ejir singdürgenlikini éytidu.

Doktor ablet semetning bildürüshiche, merhum talat tékin yalghuz mol biliming alim bolupla qalmastin, yene hazirqi künde xelq'aragha tonuluwatqan köpligen mutexessislerni terbiyiligen ustaz hésablinidiken. Uning oqughuchilirining köp qismi hazirqi künde türkiye we bashqa jaylardiki munasiwetlik oqutush we tetqiqat orunlirida gholluq xadimlardin bolup xizmet qiliwétiptu.

Alaqidar uchurlardin melum bolushiche, merhum talat tékinning üch perzenti bolup, chong qizi özlem tékin türkiyediki dangliq naxshichilardin iken.