Almatada Uyghurshunas alime yuliya baranowa alemdin ötti

Uyghurshunas alime yuliya baranowa (1-qatar ongdin 3-chi)gha béghishlan'ghan xatire yighinida. 2000-Yillarning bashliri, almata.

8-Yanwarda almata shehiride meshhur Uyghurshunas alime, tarixchi yuliya baranowa 90 yéshida alemdin ötti. Igilishimizche, y. Baranowa dem élishqa chiqqan'gha qeder 1992-yili Uyghurshunasliq instituti terkibide qurulghan sherqshunasliq merkizi, andin sherqshunasliq institutida ishligen. U Uyghurlarning tarixigha a'it bir qatar emgeklerning aptoridur.

Tonulghan qazaqistanliq alime, tarixchi risalet kerimowaning éytishiche, y. Baranowa meshhur alim, Uyghur tarixi we filologiyesining tetqiqatchisi wéniyamin yudinning repiqisi bolup, uning alemdin ötüshi peqet qazaqistan sherqshunasliq penila emes, belki Uyghurshunasliq ilmi üchünmu chong yoqitishtur.

R. Süléyménof namidiki sherqshunasliq instituti Uyghurshunasliq merkizining rehbiri r. Kerimowa y. Baranowa bilen deslep qétim 1979-yili almata shehiride ötken birinchi Uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighinida tonushqanliqini, özining qazaq dölet uniwérsitétida oquwatqan peytide w. Yudinning ulargha ders bergenlikini, shuning üchünmu w. Yudinning öz hayatida muhim orun igileydighanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “W. Yudin sherqshunasliq pénige Uyghurshunasliq arqiliq keldi. U 1950-yili n. Narimanof namidiki moskwa sherqshunasliq institutining “Shinjang bölümi” ni tamamlap, meshhur proféssor, türkshunas wladimir nasilofning yétekchilikide “Uyghur filologiyisi” mutexessisliki boyiche aspiranturida oqudi. Kéyin u qazaqistanning almata wilayitige qarashliq Uyghur nahiyiside emeliy seperde bolup, Uyghur tilini mukemmel igilep chiqqan idi. Alim 1955-yili almatagha kélip, qazaq pédagogika institutining filologiye fakultétida échilghan Uyghur bölümide Uyghur tili tarixi, Uyghur folklori we qedimiy Uyghur edebiyati penliridin Uyghur tilida oqutquchiliq qildi. 1960-Yildin bashlap qazaqistan penler akadémiyisi tarix, arxéyologiye we étnografiye institutida ishlep, ‛15-we 18-esirlerdiki qazaq xanliqliri tarixi boyiche matériyallar‚ namliq emgekni neshr qilish ishlirigha aktip arilashqan w. Yudin mezkur tetqiqatqa özining sherqiy türkistan boyiche tetqiqatlirini, shu jümlidin, ‛tezkire'i ghoja muhemmed sherif‚, ‛tarixi shah mahmud choras‚, ‛tarixi qashgher‚, ‛islamname‚ we ‛tarixi emniye‚ eserlirini kirgüzdi. W. Yudin institutta ishlep yürginide qazaq xelqining tarixi boyiche mawzuni Uyghurshunasliq péni bilen zich munasiwette élip bardi, yeni tarix we filologiye yönilishliride Uyghur xelqining bay qolyazma mirasini tetqiq qildi. U Uyghur mesililirige béghishlan'ghan seksendin oshuq ilmiy emgekning aptoridur.”

R. Kerimowaning tekitlishiche, w. Yudin 1983-yili 55 yéshida wapat bolghandin kéyin, uning repiqisi we sepdishi y. Baranowa uzun yillar mabeynide merhumning élan qilinmighan emgeklirini neshr qilish ishlirini élip bardi. Sherqiy türkistan qolyazmilirining tetqiqatchisi y. Baranowaning pidakarane emgiki arqisida w. Yudinning “Chinggizname” we tallan'ghan maqaliler toplimi oxshash emgekliri “14-We 18-esirlerdiki merkiziy asiya sherqshunas neziride” namliq emgek bolup neshr qilindi. Y. Baranowaning teshebbusi bilen shundaqla 1990-yillarning bashliridin tartip Uyghurshunasliq institutining sherqshunasliq merkizide w. Yudin xatirisige béghishlan'ghan ilmiy muhakime yighinliri uyushturulushqa bashlidi. Mundaq yighinlar sherqshunasliq institutida mushu kün'giche dawam qilmaqta.

Radiyomiz ziyarini qobul qilghan “Turan” uniwérsitétining oqutquchisi, tarix penlirining namzati zulfiye kerimowa özining 1998-yili sherqshunasliq institutigha ishqa orunlashqinida mezkur institut mudirining orunbasari, Uyghurshunasliq merkizining rehbiri kommunar talipofning uninggha Uyghurshunasliq yönilishide menbeler bilen shughullinidighan yash mutexessislerning hajetlikini éytip, musa sayramining emgekliri bilen tonushup chiqish teklipini bergendin kéyin, merkiziy asiya tarixi boyiche bir qatar menbeler bilen yéqindin tonushup chiqqanliqini, shularning ichidin musa sayramining “Tarixi eminiye” emgikini tallap alghanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi. “Y. Baranowaning men ishqa orunlashqan institutning xadimi ikenlikini bilip, uning bilen yéqindin tonushtum. U manga shu chaghda sankt-pétérburgta saqliniwatqan “Tarixi eminiye” qolyazmisining mikro filimi we foto nusxisini teqdim qildi. Bu matériyallar méning kéyinki ishimda zor rol oynidi. Y. Baranowa shu sahening yétük mutexessisi rétide méning eng yéqin meslihetchimge aylandi. U matériyal jehettin köp yardem körsetti. Y. Baranowa heqiqetenmu qazaqistan menbeshunasliqi, shuning ichide Uyghur menbeshunasliqida nahayiti köp töhpe qoshqan alimlarning biri.”

Z. Kerimowaning pikriche, y. Baranowa asasen sherqiy türkistan tarixi menbeliri boyiche shughullinip, bolupmu se'idiye Uyghur dölitining tarixi heqqide bir qatar maqalilerni yézip qaldurghan alimdur. U shundaqla se'idiye memlikitining yimirilish sewebliri heqqide öz qarashlirini deslep otturigha qoyghan, buningdin tashqiri, 18-esirning birinchi yérimida ghojilar sulalisi ewladlirining basqunchilargha qarshi yürgüzgen kürishi heqqidimu pikirlirini ilgiri sürgen tetqiqatchidur.

Melumki, qazaqistan Uyghurshunasliqining menbeshunasliq saheside sawut molla'udof, batur ershidinof, munir yérzin, ablehet kamalof, dilshat reyhanof qatarliq alimlar ishlep, Uyghurlarning tarixi, edebiyati, medeniyiti heqqide köpligen emgeklirini her xil neshrlerde élan qilghan idi.