Türkiyediki Uyghur muzikant güldiyar: “Uyghurluqum teliyim”

Türkiyediki Uyghur muzikant güldiyar tengritaghli kalan muzika studiyeside bashqa sazendiler bilen tengkesh qilmaqta. 2016-Yili yanwar, istanbul.

2017-Yili öktebirning birinchi heptisi türkiyede eng qizghin körülüwatqan “Dadam” dégen filimda bir tengritaghliqning familisini milyonlarche tamashibin oqudi. Bu türkiyediki muzikant qiz güldiyar tengritaghli. Bu famile bultur “Chüchük almilar” dégen filimda aylarche közlerge tashlan'ghan idi. Istanbuldiki ishxanisigha barghinimda türkiye kinochiliqigha ismi yézilghan bu qiz öz xelqige qisin'ghan sözlirini mundaq bashlidi.

Qumuldin bashlan'ghan ghelibe sepiri

Güldiyar besh yérim yéshighiche Uyghurlarning qedimki sheherliridin bolghan qumulda chong bolghan. Bowisi memet'éli haji ottura mektepning edebiyat oqutquchisi idi. Qolidin kitab we saz chüshmeydighan bu boway, kichikkine güldiyargha Uyghur yéziqini, resim sizishni we xelq naxshilirini ögetken. Xuddi türkiyediki ata-anisi élip ketsila güldiyar Uyghur bolalmay qalidighandek, boway üch yérim yashliq qizchaqning sawatini chiqirip xéli köp kitablarni oqutup bolghan, dunya xeritisidin türkiyeni körsitip türüp hékaye sözlep bergen. Güldiyar istanbulgha kélishtin burunlar bu sheherge da'ir qisselerni Uyghurche anglap bolghan. Shunga güldiyar özini utuq menzilige uzatqan bowisini tunji ana til ustazi, muweppeqiyetlik hayatining asaschisi süpitide séghinish ilkide esleydu.

“Uyghurluqum teliyim,” deydu güldiyar özini yillardin béri hayajan'gha sélip kéliwatqan raxmanof muzikiliridiki ana tupraqning sadasini tapalighanliqining sewebi soralghanda.

Bir Uyghur yangratqan tatarning küyi

Raxmanof insaniyet tarixidiki yüz meshhur pi'aninochining biri. Uning muzikiliri dunyagha dangliq bolsimu milliy kimliki nezerlerdin yiraq qalghan. Uning pi'anino bilen orunlan'ghan muzikiliri yawropa aliy mektepliride oqutulidu. Güldiyar tengritaghli awstriyede muzika ögen'gen 8 yilda raxmanofning notilirigha barmaq basqanlirida küylerde bir yéqinliqni, baliliqida qelbige singgen Uyghur naxshilirigha oxshighan bir mélodiyeni bayqighan. Özi rosiyelik muzikant dep bilinidighan bu kishining esli tatar bolushi uning te'ejjüplirige jawab bergen.

Güldiyar bir Uyghurning qelbide bayqalghan raxmanofni türk dunyasigha qayturup berdi. Uning muzikilirini pi'aninogha türk chalghuliridin yayli tembür we düdükni qoshup tengkesh qildurup yéngiliq yaratti. Bir Uyghur bir tatarning küyini qérindash türk xelqige türkche puraq we mungni qoshup sundi. 2015-Yili u chiqarghan “Raxmanof anatoliye qurulushi” namliq albom qizghin alqishqa érishti. Türkiyediki “Sabah”, “Hürriyet”, “Yéngi shepeq” qatarliq nopuzluq gézitler arqa-arqidin bu heqte xewer berdi.

Musapir yashlargha yürek sözüm

Yashliqining 8 baharini awstriyening quyashsiz künliri we soghuq kéchiliride muzdek pi'aninoning aldida mükchiyip ötküzgen güldiyar, Uyghur xelqi bolupmu yashliri duch kéliwatqan, bu hoquqsizliq, bu sersanliq we bu müshkülatlarni bir sinaq, bir purset dep qaraydu. Özining hayat tejribisige asasen u barghan döletning tilini puxta igilesh, ishleshke a'it qa'ide qanunlarni burunraq özleshtürüp birer ishqa kirishini utuqluq hayatning birinchi qedimi dep qaraydu. U muzika saheside yawropada yillap japa chékip érishken utuqlirini tumanliq yillardin kéyinki aptaptek tesewwur qilidu. Yashlarni musapirliq dertliride munglanmay, ishqa, japagha, öginishke her qachan özini urup, qanlirini qizitip turushlirini ümid qilidu. U yashlargha tumanliq künler her qanche uzun bolsimu parlaq quyashni tunji körgüchilerning haman ümidlik seherchiler bolidighanliqini eskertidu.

Utuqning böshüki a'ile

Güldiyarning dadisi doktor perhat tengritaghli a'ile terbiyesini güldiyarning muweppeqiyetliri üchün böshük bolghan dep qaraydu. U öziningmu sen'etke ashiq ikenlikini, kichikide anisidin dutar ögen'genlikini, kéyinche abdurehim héytta terbiye alghanliqini, ayali gülzademning xelq naxshilirini kespi sewiyede orunlashqa qabil ikenlikini, mundaq a'ile muhitning qizigha tesir qilghanliqini tekitlidi. Ular qizida muzikigha qiziqish peyda qilipla qalmay munasiwetlik kurslarda meqsetlik terbiyeligen iken. Güldiyarning bowisidin singdürgen seher turushi, ishchanliqi we estayidilliqi shundaqla ata-anisidin singdürgen millet söygüsi uni bügünki utuqlargha yetküzgen iken. Mimar sinan uniwérsitétida muzika oquwatqan chaghliridin bashlapla közge körünüshke bashlighan güldiyar bügünki künde türkiyede ötküzülidighan pi'anino konsértlirining da'imliq muzikantigha aylan'ghan. U 2016-yili antalyede ötküzülgen xelq'araliq pi'anino musabiqiside téximu közge körünüp, türk taratqulirida tonulghan.

Güldiyarning yéngi muzikisini tingshap olturup, türk muzikantlarning bahasini bilgüm keldi. Güldiyarni muzika ishleshke teklip qilghan, “Dadam”, “Chüchük almilar” dégen filimlarning rézhissori yilmaz erdoghan bilen körüshelmidim. Güldiyarning tewsiyesi bilen jan aykal dégen muzikant ziyaritimni qobul qildi.

Qeshqerdek qedimi paytext istanbulda, güldiyarning huzurida ziyaritimni ayaghlashturdum. Qulaqlirimda jan aykalning “U hayatini muzikigha aylanduruwetken” dégen sözliri, köz aldimda güldiyarning ana tilda rawan sözlewatqan semimiy, éghir bésiq chirayi gewdilinip turatti. Axirida muhajirettiki Uyghur sebiylerge bir xosh xewerni dégüm keldi. Güldiyar Uyghur balilar üchün muzika ishlep ularning ana til öginishni asanlashturushqa qoshuldi.