Оттура асия уйғурлиридин йетишип чиққан тунҗи дөләт рәһбири йолдаш ахунбабайеф

Совет иттипақиниң һәр қайси дәврлиридә вә кейинки мустәқиллиқ дәврлиридә аз нопуслуқ уйғур хәлқи ичидин пүтүн совет иттипақиниң оттура асиядики бир қанчә иттипақдаш җумһурийәтлиридә юқири рәһбәрлик вәзипилирини атқурған сиясий рәһбәрләрму йетишип чиққан иди.

Уларниң бәзилири өзбекистан вә қазақистан җумһурийәтлириниң алий рәһбәрлири қатаридин орун алди. Мустәқиллиқ дәвридә болса, йәнә бәзи уйғурлар җумһурийәтләрниң алий рәһбәрлири вә министир дәриҗилик вәзипиләрни атқурди. Совет иттипақиниң оттура асия районидики уйғурлардин йетишип чиққан дөләт рәһбәрлири ичидә йолдаш ахунбабайефниң исми өзгичидур.

Мәлумки, өзбекистан җумһурийитиниң җумһурийәт тарихи алди билән униң тунҗи рәиси йолдаш ахунбабайефтин башлиниду.

Мәрғиланда туғулған йолдаш ахунбабайеф ( 1885 - 1943) өзбекистан иттипақдаш җумһурийитиниң тунҗи рәһбири сүпитидә 1925 - 1938 - йиллири арисида өзбекистан иттипақдаш җумһурийити мәркизий иҗраийә комитетиниң рәиси, 1938 - 1943 - йиллири өзбекистан иттипақдаш җумһурийити алий кеңишиниң рәиси болуп вәзипә өтиди. Йолдаш ахунбабайеф 1925 - 1938 - йиллири арисида йәнә пүтүн совет иттипақиниң дөләт рәһбәрлири қатариға киргүзүлгән болуп, у пүтүн совет иттипақи мәркизий иҗраийә комитетиниң әзалиқиға бекитилип, мәзкур салаһийәттә 13 йил турған иди.

Әлвәттә, йолдаш ахунбабайефниң миллитиниң ким икәнлики һәққидә түрлүк қарашлар бар. Өзбекләр униң өзбек икәнликини ейтишиду. Лекин униң әсли уйғурлардин икәнликиму кона темидур. Русийиниң атақлиқ журналисти федор раззакоф өзиниң совет архип һөҗҗәтлири асасида йезип, 2009 - йили москвада нәшр қилған “сиясий бюродики чириклик : қизил өзбек делоси” мавзулуқ китабида “йолдаш ахунбабайеф қәшқәрлиқ уйғур көчмән әвлади” дәп ашкарилайду. Шуниң билән бир вақитта йәнә, бир қисим учур мәнбәлиридиму йолдаш ахунбабайефниң уйғур икәнлики көрситилгән. Йолдаш ахунбабайефниң әсли исми йолдаш ахун баба иди.

Таҗикистан пәнләр академийисиниң академики, рәһим масоф өзиниң өзбекистан җумһурийитиниң қурулуши вә совет һөкүмитиниң сүний милләт ясаш сиясити һәққидә язған мақалисидә йолдаш ахунбабайеф “пәрғанә уйғурлиридин” дәп көрситиду.

Русчә мәшһур кишиләрни тонуштуридиған енсиклопедийә тори “академик.Ру”дики йолдаш ахунбабайефниң тәрҗимиһалиға аит мақалидә “йолдаш ахунбабайефниң миллити уйғур” дәп көрситилгән.

Рус мутәхәссис валерий андрейеф өзиниң “өзбек дөлити һәққидики ойдурмилар” мавзулуқ мақалисидә “өзбекистан алий советиниң узун йиллиқ рәиси, өзбек < калинин бова> йолдаш ахунбабайеф, пәрғанигә йәрләшкән қәшқәрлиқ уйғур бай көчмәнниң әвлади” дәп язиду.

Йолдаш ахунбабайефниң уйғур икәнлики сабиқ совет иттипақиниң дәсләпки дәврлиридә рәсмий йосунда мәхпий тутулған болуп, худди владимир илич ленин, леү тротский вә башқа көплигән совет рәһбәрлириниң әсли келип чиқишиниң йәһудий икәнлики мәтбуатларда йезилмиғандәк, совет һөкүмити йолдаш ахунбабайефни “өзбек хәлқиниң шәрәплик оғли” дәп тәшвиқ қилған. Әсли келип чиқиш җәһәттин пәрғаниниң йәрлик аһалиси һесабланмиған қәшқәрийилик уйғур пәрзәнтниң 1925 - йили, өзбекистан совет сотсиялистик иттипақдаш җумһурийити һөкүмитиниң рәһбирилик вәзиписигә тәйинлиниши москваниң сиясий оюнидин ибарәт иди. Бу, москваниң оттура асиядики ғәйри рәсмий мустәқил җумһурийәт бухара хәлқ җумһурийити вә харәзим хәлқ җумһурийити шуниңдәк москваниң биваситә контроллуқидики түркистан совет сотсиялистик аптоном җумһурийәтлирини бикар қилип, униң орнида өзбекистан совет сотсиялистик җумһурийити, түркмәнистан совет сотсиялистик җумһурийити вә таҗикистан совет сотсиялистик аптоном җумһурийити һәм қарақирғиз аптоном областини тәсис қилиш пиланини ишқа ашуруш шуниңдәк оттура асия районидики барлиқ қәшқәрликләр, қипчақлар, сартлар дәп аталған хәлқләрниң мутләқ көпчиликини өзбек етник кимлики астиға мәркәзләштүруш истратегийисини әмәлгә ашуруш үчүн хизмәт қилдурулған.

Йолдаш ахунбай оғли ахунбабайеф 1916 - йили, мәрғиландики чар русийигә қарши қозғилаңға қатнашқан. 1921 - Йили, болшевиклар партийисигә әза болған һәмдә қизил армийигә қатнишип, пәрғанә вадисидики совет һөкүмитигә қарши мустәқиллиқ һәрикәтлирини бастуруш җәңлиридә актиплиқ көрситип, мәрғиландики“қошчилар иттипақи” ниң рәиси болған.

У 1925 - йили, өзбекистан коммунистик партийисиниң 1 - қетимлиқ қурулуш йиғиниға мәрғилан вәкили сүпитидә қатнашқанда, өзбекистан компартийиси мәркизий бюро әзаси, мәркизий комитет әзаси һәм өзбекистанниң алий һакимийәт оргини һесаблинидиған өзбекистан совет сотсиялистик иттипақдаш җумһурийити мәркизий иҗраийә комитетиниң рәисликигә бекитилгән. Шу йилидин етибарән таки 1938 - йилиғичә совет иттипақи мәркизий иҗраийә комитетиниң әзаси болған. Әлвәттә, йолдаш ахунбабайеф сталин тәрипидин әйни вақиттики оттура асия, кавказийә районлиридики иттипақдаш җумһурийәтләрниң асасий милләтлири ичидин совет рәһбәрлири қатариға талливелинған бирдин бир әң юқири мәнсәптики киши болса керәк?

Әсли қәшқәрийидин кәлгән көчмән әвлади, анчә көп савади болмиған йолдаш ахунбабаниң сталин тәрипидин оттура асиядики тунҗи иттипақдаш җумһурийәт шуниңдәк оттура асияниң мәдәнийәт, сода - иқтисад мәркизи һесаблинидиған өзбекистанниң дөләт рәһбирилик орниға һәмдә пүтүн совет иттипақи алий рәһбәрлири қатариға таллиниши сталинниң миллий сиясий истратегийиси вә шәрқ истратегийә пиланлири билән зич бағлинишлиқ иди.