Америкадики бәзи даңлиқ маркилиқ мәһсулатлар уйғур мәҗбурий әмгики арқилиқ қезивелинған алтунға бағланған

Уйғур районида кан ечиш вә чарлаш иҗазәтнамиси бар болған (2023-йилғичә) органларниң тәбиий байлиқларни қезиватқан нуқтилириниң сүний һәмраһдин көрситилиши.

11-Өктәбир күни мәркизи вашингитондики “илғар мудапиә тәтқиқат мәркизи” (Center for Advanced Defense Studies) “йерилған томурлар: дуняниң уйғур районидики қезилма байлиқларға тайинип қелиши” сәрләвһәлик доклатини елан қилған. Мәзкур йеңи доклатта, америкадики йүзлигән чоң ширкәтләрниң уйғур районидики мәҗбурий әмгәк күчлири тәрипидин қезиливатқан алтундин пайдиллинип, мәһсулат ишләпчиқириватқан болуши мумкинлики оттуриға қоюлған.

Доклатта дейилишичә, уйғур райони хитайниң көмүр, тәбиий газ, алтун, мис вә төмүр ишләпчиқириштики асаслиқ хам әшя базиси икән. Доклатта алтун байлиқи асаслиқ тәкшүрүш нуқтиси қилинған болуп, хитайдики 10 чоң алтун ширкитиниң төти уйғур районида тиҗарәт қилидикән. Ениқланған мәзкур төт ширкәт-лиңбав алтун горуһи ширкити, җавҗин канчилиқ санаити ширкити, зиҗин канчилиқ гуруһи вә хитайниң иккинчи чоң алтун ширкити болған шәндуң алтун гуруһи қатарлиқлар икән.

Доклатта йәнә Vanguard, Fidelity, JPMorgan, Chase вә Blackstone қатарлиқ пул-муамилә ширкәтлириниң америка ширкәтлирини уйғур районидики алтун кан ечиш тиҗаритигә мәбләғ селишқа йитәклигәнлики көрситилгән. Тәтқиқатчилар америка һөкүмити уйғур мәҗбурий әмгикиниң уйғурларға қаритилған ирқи қирғинчилиқниң асаслиқ бир парчиси икәнликини елан қилған әһвал астида, америка ширкәтлириниң ирқий қирғинчлиқ қурбанлириниң мәҗбурий әмгикидин пайдилинишқа уруниватқанлиқни әскәрткән.

Доклатниң ахирида, уйғур районидики канлардин қизивелинған алтунларниң америка вә хәлқара тәминләш зәнҗиригә кириши мумкинликини көздә тутуп, һәр қайси содигәрләрниң уйғур районидин кәлгән алтунни яки башқа минерал маддиларни сетивалмаслиққа капаләтлик қилишқа чақирған.

CGTN

“илғар мудапиә тәтқиқат мәркизи” (C4ADS) Ниң инсаний бихәтәрлик программа дериктори ерина бухарин (Irina Bukharin) ханим мәзкур доклат һәққидә радийомизниң сориған суаллириға елхәт арқилиқ җавап қайтурди: “биз уйғур районидики алтун канлирини тәкшүрүш арқилиқ, уйғур районида чилған канларда мәҗбурий әмгәк вә башқа кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң йүз бириватқанлиқини испатлидуқ. Шундақла биз минерал байлиқлар тәминләш зәнҗиридики йүзлигән чоң ширкәтләрниң уйғур мәҗбурий әмгики билән қандақ мунасивити барлиқини чүшәндүрдуқ.”

Доклатта көрситилишичә, Mattel, Macy, Tesla, Apple вә NVIDIA қатарлиқ йүзлигән чоң ширкәтләрниң уйғур мәҗбурий әмгики билән четишлиқи болған алтун тәминлигүчи ширкәтләр билән биваситә яки васитилик мунасивити барлиқи ашкариланған.

Алма (Apple) ширкитиниң баянатчиси ник леһи (Nick Leahy) радийомизға сөз қилип, “дуняниң һәрқандақ йиридики тәминләш зәнҗиридә мәҗбурий әмгәккә йол қоймайдиғанлиқи” ни билдүргән.

Дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитетиниң муавин рәиси, сиясий анализчи илшат һәсән әпәнди бу һәқтә радийомизниң зияритини қобул қилип, хитай һөкүмитиниң уйғурларни әң хәтәрлик канларда мәҗбурий әмгәккә селишиниң хели бурунқи вақитлардила башланғанлиқини әскәртип өтти.

Ерина бухарин ханим радийомизға қайтурған елхетидә өзлириниң уйғур районидики канчилиқ ширкәтлириниң мәҗбурий әмгәк күчи йөткәш вә мәҗбурий тәрбийәләшкә қатнашқанлиқиға аит ениқ пакитларни тапқанлиқини язған. У хетини мундақ давам қилған: “бу икки түрлүк сиясәт һөкүмәтниң уйғур вә башқа түркий хәлқләргә қаритилған зораванлиқ һәрикитини қоллайдиған икки асаслиқ урунуштур. Бу канлар арқилиқ йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини доклатта ашкариланған тәминләш зәнҗири вә мәбләғ селиш системиси иқтисадий җәһәттин қоллиған.”

Илшат һәсән әпәнди уйғур қирғинчлиқни тохтитиш үчүн хәлқараниң омйүзлүк уйғур мәҗбурий әмгики арқилиқ ишләпчиқирилған малларни байқут қилиши керәкликини тәкитлиди.

Ахирида ерина бухарин ханим доклатта ашкариланған дәлил-испатларға тайинип туруп, һөкүмәт, ширкәт вә истемалчиларниң тәминләш зәнҗиридин мәҗбурий әмгәк мәһсулатлирини сиқип чиқирип ташлаштики роли һәққидә тохтилип, мундақ дәп язған: “һөкүмәтләр вә ширкәтләр, һазир бар болған менерал маддилар вә мәҗбурий әмгәккә қарши туруш қанунлирини мувапиқ иҗра қилишиға капаләтлик қилиши керәк. Һөкүмәтләр йәнә бу системиларни қалаймиқанлаштуридиған қошумчә қанунларниң мувапиқ яки әмәсликини баһалиши керәк. Истемалчилар өзлирниң һоқуқидин пайдилинип һөкүмәт органлири вә улар мал сетивалған ширкәтләргә мәҗбурий әмгәк күчи ишлитишкә қарши туридиғанлиқини ениқ билдүрүши керәк.”

Мәлум билушичә, 2021-йили иҗра қилинишқа “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ға асасән, әгәр америка ширкәтлири импорт қилмақчи болған мәһсулатлирниң тәминләш зәнҗиридә мәҗбурий әмгәкниң ишлитилмигәнликини испатлиялмиса, уйғур районида ишләпчиқирилған мәһсулатларни импорт қилиш чәкләнгән.

Вашингитонға җайлашқан “илғар мудапиә тәтқиқат мәркизи”, йәни ингилизчә қиқартилма нами C4ADS Дәп атилидиған бу органниң рәсмий тор бетидики мәлуматларға қариғанда, мәзкур тәтқиқат мәркизи санлиқ мәлуматлар арқилиқ, йәр шари тинчлиқи вә бихәтәрликигә тәһдит салидиған күчләргә аит тәтқиқатлар билән шуғуллинидиған орган икән.