Ayturghan hesanowa özige, wetinige hem sen'itige sadiq heqiqiy sen'et péshwasi idi

Muxbirimiz gülchéhre
2020.03.02
ayturghan-hesenowa.jpg Ottura asiyadiki tonulghan Uyghur sen'et péshwaliridin ayturghan hesanowa xanim tonulghan kompozitor ablehet islamofning a'ilisi bilen.(Waqti we orni éniq emes)
RFA/Gülchéhre

Chet'ellerde yashawatqan Uyghur sen'etkarliri arisida péshqedem, ataqliq sen'etkar we naxshichi süpitide Uyghur élining ichi-sirtigha tonulghan ayturghan hesenowa 2-mart küni 87 yéshida hayat yolini axirlashturdi. “Séghindingmu?” qatarliq nechche onlighan naxshiliri bilen Uyghur xelqining yürikini chekken, özbékistan jumhuriyitining xizmet körsetken artisi ayturghan hesenowaning wapati chet'ellerdiki, bolupmu ottura asiya jumhuriyetliridiki Uyghurlarni matemge chömdürdi.

Hayatining 70 yilidin köprekini sehnide ötküzgen ayturghan hesanowa 1933-yili ghuljida tughulghan bolup, 11, 12 yashliridin tartipla, xelq arisida we meshrep pa'aliyetliride özi öginiwalghan ili naxshilirini, muqamlarni ishtiyaq bilen éytip közge körünüshke bashlighan. U, 1950-yilliri Uyghur péshqedem sen'etkarliri, roza tembür, zikri elpetta, hüsenjan jamilarni ustaz tutup we ular bilen sehnilerde xelq naxshilirini orundap tézdinla xelq söygen naxshichigha aylan'ghan.

Ayturghan hesenowa medeniyet-sen'et sépidikiler basturush we küresh nishanigha aylan'ghan mezgillerde, yeni 1962-yili, bashqa yüzligen minglighan Uyghurlargha oxshash wetinini terk étip sowét ittipaqigha köchüp kétishke mejbur bolghan.

1970-Yillarning aldi-keynide ayturghan hesenowa tashkentte teshkillen'gen Uyghur muqam ansambiligha teklip qilinip, talantliq sazende mettahir hesenning yéteklishide sowét ittipaqi Uyghurliri ichidiki tonulghan muqamchilardin sultan memet, qadir razi, erkin yunusof qatarliq sen'etkarlar bilen birlikte on ikki muqamni éytish we plastinkigha élish hem retlesh xizmetlirige qatnashqan. Tashkenttiki özbékistan radi'o téléwiziye komitéti qarmiqida qurulghan Uyghur naxsha muzika ansambilda gholluq naxshichi bolup xizmet körsetken ayturghanning tunji xas naxsha plastinkisi 1976-yili resmiy tarqitilghan bolup, shuningdin kéyin uning nami keng tonulushqa bashlighan. Ayturghan hesenowaning qoshqan töhpisi üchün özbékistan ittipaqdash jumhuriyiti uninggha xizmet körsetken artis unwanini bergeniken.

Ayturghan xanimning yéqinqi 10 yillar ichide yéshi 80 ge yéqinlashqanda tétik séymasi, tesirchan awazi bilen éytqan “Séghindingmu” dégen naxshiliri qaytidin Uyghur élining ichi we sirtidiki Uyghurlar arisida alqishqa érishkenidi.

Ilgiri bir qanche ijtima'iy taratqularning ziyaritini qobul qilghan ayturghan xanim özini bu sin xatiriliride mundaq tonushturidu.

Sowét ittipaqi yiqilghan 1990-yillardin kéyin bolsa, ayturghan xanim ansambilning tarqilishi bilen teng kespiy we shexsiy hayatida zor riqabet hem müshküllerge duchar bolghan. Ayturghan xanimning hayatining axirqi künlirigiche uning bilen sirdash bolup ötken, uning a'iliwi dostliridin qirghizistandiki exter exmetowa xanim merhume ayturghan hesenowani séghinish ichide eslidi. Uning bildürüshiche, Uyghurning harmas küychisi ayturghan hesanowa xanim axirqi ömrini qirghizistanning qarabalta shehiridiki oghlining a'iliside ötküzgen.

Ottura asiyada tonulghan kompozitor ablehet islamof özining “Séghindingmu?” dégen ijadiyitini ayturgham hesanowa üchün ijad qilghanliqini éytidu. U: “Ayturghan hesanowa özige, wetinige hem sen'itige sadiq heqiqiy sen'et péshwasi idi” deydu.

Almutadiki jumhuriyetlik Uyghur tiyatirning rézhissori, yazghuchi sumbat ghéniyarowa xanim ziyaritimizni qobul qilip, özining ustaz ayturghan xanim bilen uzun yilliq söhbetdash bolush jeryanida alghan tesiratliri asasida yazghan “Artis” romanining esli bash pérsonazhi del ayturghan xanim ikenlikini bayan qildi. Ayturghan xanimning éytqan naxshiliridiki puraq we özgiche uslub heqqide köz qarashlirini bayan qilghan sumbat xanim yene: “Uning naxshiliridiki perqliq tesirchan küchning asasi séghinish yeni wetinige bolghan séghinish, shunga uni héchkim doriyalmaydu, u yégane idi” deydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.