Ilnur xanim: “On aydin ashti qizim yoq, balilar dawamliq yütmekte”

Muxbirimiz gülchéhre
2015.04.08
mehelle-oynap-yurgen-bala.jpg Kochida oynap yürgen qaraqsiz Uyghur balisi. 2013-Yili 8-noyabir, qeshqer.
AFP

Uyghur balilirining yitip kétishi we shuningdek xitay ölkilirige aldap élip kétilishidek Uyghurlar uchrawatqan krizisning zor bir mesile süpitide otturigha chiqqanliqigha 20 yildin ashti.

2011-Yili 4-ayda xitay da'iriliri“Shinjanggha nishanliq yardem béridighan ölke, sheherler bilen hemkarliship xitay ölkiliridiki barliq Uyghur sergerdan balilarni qayturup kélimiz” dep jakarlighan bolsimu, bu mesile hélihem éghir, Uyghur balilar dawamliq yitip ketmekte,bezilirining hetta aylar, yillargha qeder iz-dériki yoq. Shularning biri 10 ay ilgiri öyining ishik aldidin yitip ketken süriye esqet. Adem izdesh élanliri arqiliq bu 7 yashliq Uyghur qizining omaq séymasi hemmige tonushluq bolup qaldi. Epsuski uningdin héch xewer yoq, sada yoq. Süriyening anisi ilnur “Apa dep chaqirghan awazni anglimighinimgha 10 ay boptu, peqet mushu awazni anglash üchünla yashawatimen...” deydu.

Nöwette, yitip ketken balilarni öyige qayturup kélish yolidiki bir pida'iygha aylan'ghan ilnur xanim, Uyghur balilarning yitip kétish ehwalining hélihem éghirliqi heqqide toxtaldi.

Ata-anisining bir tal etiwarliq omaq qizi süriye 2014-yili 6-ayning 2-küni sa'et ikki etrapida öyi etrapida tuyuqsiz iz-déreksiz yoqap ketti, mana hazir u yitip ketkinige 10 aydin éship ketti, bu jeryanda süriyening apisi ilnur, dadisi esqet qizini izdeshni bir künmu toxtatmidi. Ularning azabini qiyas qilalisaqmu heqiqiy hés qilish tes, ular hélihem qizining mushu tapta qeyerde ikenlikini, ehwalining qandaq ikenlikidin bixewer. Saqchi da'iriliri süriyening yitip ketken öyining etrapini bir mezgillik izdesh arqiliq uning hadisige uchrighanliq éhtimali yoq dégen yekünni chiqardi, démek u yitip ketti yaki aldap kétilgenliki jezmleshti déyishke bolidu.

Nöwette süriyeni izdesh dölet derijilik nuqtiliq délo qatarigha kirdi, uruq-tughqan, dost-yaren, hésdashliq qilghan amma birlikte uning ata-anisigha hemkarliship süriyeni izdimekte, ular Uyghur élining hemme yérini izdep chiqti, hetta xitay ölkilirigiche bardi. Emma.... Bu omaq qizchaq yenila tépilmidi. Süriyening anisi ilnur xanim jesurluq bilen azabini yéngip, puchilan'ghan qelbini özige oxshash bextsizlikke uchrighan a'ililerge yardem qilishqa atimaqta.

U qizini izdesh jeryanida yitip ketken balilarni öyge qayturush üchün bir pida'iygha aylandi, shundaqla Uyghur balilarning yoqap kétishige da'ir mesililerde öz emeliyitidin nurghun chüshenche we tejribilerge ige boldi. Bügün ziyaritimizni qobul qilghan ilnur xanim qizidin ümidlik bir uchurgha ige bolalmay kéliwatqanliqini éytqandin kéyin, qizini izdesh dawamida yene Uyghur élida 20 nechche balining hazirghiche xewiri yoqluqi, hetta bezilirining yitip ketkinige 10 nechche yillar bolup ketkenlikini bildürdi.

Balilarning yoqap kétishi-a'ililerning mes'uliyetsizliki, jem'iyetning amanliqining nacharliqi, balilargha özini qoghdash terbiyisining yétersizliki, eng muhimi, döletning balilarni qoghdash we qutquzush sistémisidiki boshluq bilen zich munasiwetlik éghir bir ijtima'iy mesile. Xitay jama'et xewpsizlik da'iriliri 1990-yillarda élan qilghan doklatlirida her yili Uyghur élidin xitaygha sergerdan bolup baridighan Uyghur balilirining 3 mingdin 6 mingghiche ikenlikini körsetken bolsa, yéqinqi 10 yilda bu san 10 hesse örligen. Yeni xitay ölkiliridiki qorumigha yetmigen sergerdan Uyghur balilarning sani 50 ming etrapida dep texminlenmekte. 2014-Yili xitay jama'et xewpsizlikining xitaydiki sergerdan balilar heqqide élan qilghan doklatigha qarighanda, Uyghur élidin xitay ölkilirige sergerdan bolup barghan balilarning 93% ini Uyghur balilar igileydiken. Ilnurning déyishiche, nöwette da'iriler balilarning yoqap kétishining aldini élishta bezi bir qisim yéngi tedbirlerni élishqa bashlighan. Gerche da'iriler 2011-yilidin 2014-yilning axirighiche xitay ölkilirige aldap kétilgen 3000 etrapida Uyghur balilarni a'ilisige qayturghan bolsimu, yenila nurghun Uyghur balilarning iz-dériki yoq, balilarning yitip kétishi dawamliq yüz bermekte. Tépilish nisbiti yoqap kétishke qarighanda yenila töwen.

Awaz ulinishi arqiliq, muxbirimiz bilen ilnur xanimning söhbitige ishtirak qilghaysiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.