Doktor rishat abbas yéngi dora-“Neratinib” tetqiqatida zor töhpe yaratti

Yéqinda amérika döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi (FDA) ayallarda körülidighan kökrek rakini dawalash we uning qayta qozghilishining aldini élishta ünümi zor bolghan bir yéngi dorini resmiy testiqlighan.

“Neratinib” (nératinib) dep atilidighan bu yéngi dora ayallardiki kökrek rakini dawalashta nishanliq ishlitilidighan dora bolup, dawalash ünümining yuqiriliqi, eks tesirining yoqluqi shundaqla tablétka halitide yasalghanliqi qatarliq alahidilikliri bilen dora tetqiqati sahesidiki mutexessislerning yuqiri bahasigha érishken.

Bu dorining uzun mezgillik tetqiqat jeryani we muweppeqiyetlik halda sinaqtin ötüshide doktor rishat abbasning töhpisi zor bolup, uning bu jehette qolgha keltürgen ilmiy netijiliri amérika döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi (FDA) ning torbétide mexsus tonushturulghan.

Amérika döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi (FDA) ning bu heqte bergen bayanatida mundaq déyilgen: “Doktor rishat abbasning tetqiqat netijiliri yéqinda FDA teripidin testiqlan'ghan kökrek rakini dawalashtiki yéngi dora -‛nératinib‚ ning wujudqa kélishide töhpe qoshti. Bu dora yaxshi süpetlik ösme yeni deslepki basquchtiki ayallar kökrek rakini nishanliq dawalashta sinaqtin ötken tunji dora hésablinidu. Bu dora yene deslepki nishanliq dawalashtin kéyin, kökrek rakining qayta qozghilishining aldini alidu.”

Igilinishiche, doktor rishat abbas 2004-yilidin buyan “Nératinib”, yeni ayallarning kökrek rakini dawalashta ishlitilidighan bir yéngi dora üstide tetqiqat élip barghan. Bu jeryanda u mezkur dora tetqiqati heqqide xelq'araliq dangliq méditsina tetqiqati zhurnallirida 19 parche ilmiy maqale élan qilghan.

“Nératinib” namliq bu yéngi dorining amérika döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi teripidin resmiy testiqlinip, dora ishlesh zawutlirigha yollinishi dunya dora tetqiqati saheside kökrek rakini dawalash boyiche qolgha keltürülgen bösüsh xaraktérlik netijilerning biri hésablinidiken.

Doktor rishat abbas ependi bu munasiwet bilen radi'omiz ziyaritini qobul qilip, pütün dunyadiki Uyghur jama'itige salam yollidi. U, ilim yolida izdiniwatqan Uyghur yashlirining we kesip igilirining tirishchanliq körsetsila özliri izdiniwatqan sahelerde choqum netije qazinalaydighanliqigha chongqur ishinidighanliqini bildürdi.

Doktor rishat abbas töhpe qoshqan bu yéngi dora heqqide kolombiye uniwérsitéti méditsina tetqiqati institutining tetqiqatchisi, doktor memet'imin ependimu ziyaritimizni qobul qildi we bu heqtiki bezi zörür chüshenchilerni berdi.

Muxbir: hörmetlik memet'imin ependi, doktor rishat abbas uzun yillar ejir singdürgen we yéqinda FDA teripidin testiqlan'ghan “Nératinib”, yeni ayallarning kökrek rakini dawalashtiki yéngi dora heqqide qisqiche melumat bergen bolsingiz?

Doktor memet'émin: bolidu, men bu so'algha jawab bérishtin ilgiri amérikaning döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi (FDA) ning yéngi dorilarni testiqlash jeryani toghriliq qisqiche toxtilip ötey.

Amérikaning döletlik yémeklik we dora bashqurush idarisi qisqartilip FDA dep atilidu. FDA Ning yéngi dorilarni testiqlash üchün qoyidighan telepliri bek qattiq bolup, bir yéngi dora eng deslepki kandidatliq dora dewridin resmiy testiqlinip bazargha kirish üchün texminen 12-15 yil waqit kétidu. Kandidat dorilar deslepki qedemdiki tetqiqat basquchi we haywanda sinaq qilish basquchini béshidin ötküzüp, resmiy testiqlinip bazargha kirishtin burun, yene 4 basquchluq klinikiliq sinaqtin ötüshi kérek.

Her bir basquchluq klinikiliq sinaq üchün ayrim ‏-ayrim halda FDA ning testiqidin ötüshke toghra kélidu. Adette yéngi dorilarning birinchi basquchluq sinaq üchün testiqlinish nisbiti nahayiti töwen, nurghun dorilar tetqiqat basquchidila toxtap qalidu, bir ömür dora tetqiqati bilen shughullinip, birmu dorisi testiqtin ötmeydighan dora tetqiqatchiliri xélila köp.

Birinchi basquchtiki klinikiliq sinaq üchün testiqlan'ghan dorilarning 4 basquchning hemmisidin ongushluq ötüp, eng axirda resmiy testiqlinip bazargha kirish nisbiti 9.6% Bolidu. Buningda rak késili dorisining testiqlinish nisbiti téximu töwen bolup, aran 5.1% Etrapida bolidu؛ démek, klinikiliq sinaqta testiqlan'ghan her 100 rak késili dorisi ichidin aran 5 dora eng axirida testiqlinip bazargha kireleydu dégen gep.

Adette burun mewjut bolghan dorilar bilen oxshiship kétidighan we yaki ünüm jehette periqlenmeydighan dorilar testiqtin ötmeydu. Yéngi dora testiqtin ötüsh üchün u dorida choqum burun mewjut bolghan oxshash türdiki bashqa dorilarda yoq bolghan özgiche bir alahidilik bolushi kérek.

Doktor rishat abbas uzun yillar ejir singdürüp, FDA teripidin yéqinda testiqlan'ghan “Nératinib” dep atalghan ayallarning kökrek raki dorisi, asasliqi bashqa dorilar bilen dawalash élip bérilghan her 2 türdiki kökrek rakining qayta qozghilishining aldini élishqa we bimarning hayatini uzartishqa ishlitilidu.

Muxbir: bu dorining rak késilini dawalash jehette, yeni dora tetqiqat ilmi sahesidiki bösüsh xaraktérlik yéngiliqi zadi néme?

Doktor memet'émin: men yuqirida dep ötkendek, bu dora asasliqi bashqa dorilar bilen dawalash élip bérilghan her 2 türdiki kökrek rakining qayta qozghilishining aldini élishqa ishlitilidighan bolup, u, bu türdiki tunji dora hésablinidu؛ her 2 türdiki kökrek raki bashqa türdiki kökrek rakigha nisbeten bedenning bashqa jaylirigha baldur tarqaydighan, éghir derijidiki rak bolup, bu dorini ishletken bimarlarning 2 yil ichide rak hüjeyrilirining qayta qozghilish we rak bilen munasiwetlik sewebler tüpeylidin ölüp kétish nisbiti sélishturma dorigha nisbeten közge körünerlik derijide töwen bolghan.

Muxbir: doktor rishat abbas bilen doktor shöhret mutellipofning arqa-arqidin qazan'ghan netijiliri ilim yolida izdiniwatqan yashlirimizgha, shundaqla Uyghur akadémik serxillirining xelq'ara sehnide yenimu tonulushigha qandaq ijabiy tesirlerni körsitidu, dep oylaysiz?

Doktor memet'émin: hemmimiz bilgendek, köpinchimizge nisbeten öz ornimizda közge körünerlik netije yaritip bashqilarning aldigha ötüsh unche asan emes, elwette. Bolupmu yuqiri melumatliq mutexessisler bilen doktorlar toplashqan tetqiqat orunlirida we aliy bilim yurtlirida téximu qiyin. Yuqirida tilgha élin'ghan bu ikki pexirlik alimimiz yalghuz öz ish ornida we yaki özi xizmet qiliwatqan sheher yaki shtatlardila emes, belki pütün amérikada, jümlidin dunyada özliri shughulliniwatqan kesip da'iriside alahide közge körün'gen we netije yaratqan alimlardur. Ular bizning pexrimiz, ular ilim yolida izdiniwatqan yashlarning ülgisi. Ular, eger biz tirishsaqla bashqilar qilalighan, hetta qilalmighan ishlarni qilghudek eqil-parasetlik ikenlikimizning tipik misali.

Muxbir: sizgimu melum, Uyghurlar atom siniqining ziyankeshlikige uchrighan bir xelq. Uyghurlar rayonida türlük rak késellirining xitaydiki bashqa jaylargha qarighanda köp ikenliki ilgiri sürülmekte. Uyghur ayallirida köp uchraydighan kökrek (emchek) raki buning bir misalidur. Atom siniqining ayallar kökrek rakini keltürüp chiqishta melum tesiri bolamdu? eger bar déyilse, sizche doktor rishat abbas uzun yil tetqiqat qilghan bu dora Uyghur rak bimarlirighimu melum ümid élip kélelemdu-qandaq?

Doktor memet'émin: atom siniqining ayallar kökrek (emchek) rakini keltürüp chiqirishta elwette tesiri bolidu. Atom siniqining tesiri deslepke 10 yil ichide asasliqi qan rakini keltürüp chiqiridighan bolup, 10 yildin kéyin, hetta 30-40 yil ötkende bashqa türdiki raklarni keltürüp chiqirishi mumkin.

Atom siniqining tesirige uchrighanlarning rak késelliklirige giriptar bolush nisbiti adettiki kishilerge nisbeten közge körünerlik derijide yuqiri bolidu.

Doktor rishat abbas uzun yil izchil ejir singdürgen we yéqinda FDA teripidin testiqlan'ghan bu dora Uyghur rak késili bimarlirigha elwette melum ümid élip kélidu, dep qaraymen. Biraq uningdin qanchilik behrimen bolalaydu, uninggha bir néme déyish tes.

Burun amérikada testiqlan'ghan dorilar xitayda nahayiti asanla testiqtin ötüp bazargha kiretti, biraq hazir xitay özining dora shirketlirini qoghdash we tereqqiy qildurush üchün, amérikada bazargha kirgen dorilarni xitayda asanliqche testiqlimaydighan boldi.

Buninggha bir misal, 2015-yili amérikada jem'iy 45 yéngi dora testiqlinip bazargha kirgen bolup, u dorilardin hazirgha qeder aran 16 si xitayda testiqlinip bazargha kirgen. Qalghan dorilar ichide 9 dora xitaydiki 61 dora shirketliri teripidin yalghandin yasilip bazargha kirgüzülgen.