Xitay pa'aliyetchiler: atalmish xitay “Tetqiqatchi” liri xitay kompartiyesining jarchiliridur

Yéqinda chet'ellerdiki ijtima'iy taratqulardin “Dowéy tori” da xitay xelq uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler institutining mu'awin mudiri jin senrongning xitay-amérika otturisida barghanche keskinlishiwatqan soda urushining aqiwiti heqqide sözligen léksiyesining tékisti élan qilin'ghan. Mezkur yazmigha “Béyjingliq mutexessis amérikining meqsiti xitayni 7 ge bölüsh dédi” dep mawzu qoyulghan. Mezkur maqale birnechche kündin buyan xitay oqurmenliri arisida her xil munazirilerni barliqqa keltürmekte.

Mezkur maqalidin melum bolushiche, xitay xelq uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler institutining mu'awin mudiri jin senrong “Amérika qatarliq gherb döletlirining meqsiti xitayni parchilash” dégenlerni ilgiri sürgen, u xitaydiki amérika we bashqa gherb döletlirining démokratiyesini yaqlighuchilarni “Teslimchiler guruhi” dep eyibligen.

Jin senrung mundaq dégen: “Amérikining nöwette bizni reqib ornigha qoyup, biz bilen élip bériwatqan soda urushigha qarita dölet ichide oxshimighan közqarashlar mewjut. Teslimchiler guruhi “Amérikini yéngelmeymiz, shunga amérikining teleplirige maqul bolushimiz kérek. Bashqa jehetlerdimu amérika körsetken yolda méngishimiz kérek,” dewatidu. Emma 1 milyard 400 milyon xitay xelqi buninggha maqul démesliki kérek. Chünki eyni waqittiki amérika sowét ittipaqi otturisidiki soghuq urushining aqiwiti sowét ittipaqini 15 döletke parchilighan bolsa, bügün bizni téximu éghir aqiwetke qoyushi mumkin. Bu junggoning amérikigha teslim bolushi bilenla ayaghlashmaydu. Belki ular junggoni 7 parchigha bölüwetmigüche boldi qilmaydu.”

Xitay tetqiqatchisi jin senrungning qarashliri ipadilen'gen bu xewer analizi gerche ikki betke yetmigen qisqa bir maqale bolsimu, emma mezkur maqale élan qilin'ghandin kéyin xitay oqurmenliri arisida küchlük inkas qozghighan.

Chet'ellerdiki xitay démokratliri bu heqte inkas qayturup, xitay kommunist hökümitining mustebit hökümranliqining özgirishi we xitayda démokratik hakimiyet qurulmisining ornitilishining asan'gha chüshmeydighanliqini bildürdi. Ular xitay hökümitining dölet ichide Uyghur qatarliq xelqlerge qarita qattiq basturush siyasiti yürgüzüwatqanliqidek bir ré'alliqning pütkül xitaygha kéngiyishidin ensirewatqanliqini, shuning üchün xitaydiki mustebit hakimiyetning muqerrer özgirishi kéreklikini tekitlidi.

Xitay tetqiqatchisi jin senrungning qarishini qollighuchilar bolsa “Amérika qatarliq gherb döletlirining xitayning kishilik hoquq mesilisi we Uyghur qatarliq az sanliq milletlerge qaritilghan siyasetlirini qarilash arqiliq xitay dölitini bölüsh yaki xitay hökümitini aghduruwétish meqsitige yetmekchi boluwatqanliqini ilgiri sürgen. Ular xitay hökümitining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan qattiq basturush siyasitini xitay dölitining bir pütünlükini saqlash üchün qollinilghan tedbir dep aqlighan. Shundaqla xitay xelqini agahlandurup, xitay tarixida tekrarlan'ghan gherbtiki jahan'gir döletlerning mustemlikisige aylinip qélish yaki sabiq sowét ittipaqidek parchilinip kétish xewpidin saqlinish üchün nöwettiki xitay kommunist hökümitini qollashni telep qilghan.

Béyjingda turuwatqan xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi xu jya bilen nyu-york sheher uniwérsitétining siyasiy penler proféssori shya ming ependi bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilip, jing senrung qatarliq xitay hökümet tetqiqatchilirining qarashlirigha qattiq reddiye berdi.

Xu jya ependi özining mezkur maqalini oqughanliqini bildürüp, nöwette xitayda bu xil maqalilerni yazidighan atalmish “Tetqiqatchilar” ning barghanche köpiyiwatqanliqini, ularning emeliyette xitay kompartiyesining teshwiqatini qilghuchilar ikenlikini bildürdi.

Xu jya ependining qarishiche, nöwette amérika qatarliq gherb döletliri xitayda barghanche yamanlishiwatqan kishilik hoquq weziyitige we démokratiyening chékiniwatqanliqigha yéqindin diqqet qiliwatqan shundaqla munasiwetlik tedbirlerni qollinilishqa hazirliniwatqan iken. Mundaq bir shara'itta xitaydiki atalmish “Tetqiqatchi” larning otturigha chiqip xitay hökümitining siyasitini aqlishi shek-shübhisizki, ularning emeliyette xitay kommunist hökümitining jarchiliri we yantayiqi ikenlikini körsitidiken.

Xu jya ependi yene xitay kommunist hökümitining siyasiti we xitayning dölet weziyiti heqqide toxtilip, xitayning hakimiyet tüzülmiside muqerrer yosunda özgirish bolushtek bir tarixiy burulush dewride turuwatqanliqini bildürdi. U yene shi jingnping hakimiyitining gherb döletlirining xitaydiki kishilik hoquq weziyitige bolghan inkasliridin, bolupmu Uyghurlar toghriliq inkasliridin bi'aramliq hés qiliwatqanliqini, shunga dölet ichi we sirtigha qarita teshwiqatni kücheytkendin bashqa yene atalmish “Tetqiqatchi” larni yallap, ularning qelimi arqiliq öz siyasitini aqlashtek aldamchiliq wasitisini ishqa séliwatqanliqini tekitlidi.

U mundaq dédi: “Shi jinping textke chiqqandin buyan uning hakimmutleq siyasiti seweblik xitayda otturigha chiqqan herqandaq bir awaz qattiq cheklendi yaki basturulush nishanigha aylandi. Ilham toxtigha oxshash öz xelqining qanuniy heqlirini telep qilghuchi Uyghur serxilliri ‛bölgünchilik‚ bilen eyiblinip jazalan'ghan bolsa, lyu shyawbogha oxshash xitayda démokratik hakimiyet berpa qilishni teshebbus qilghuchilar ‛dölet hakimiyitini aghdurushqa urun'ghan‚ dégen jinayet bilen jazalandi, hetta öltürüldi. Bolupmu Uyghur rayonida nöwette dawamlishiwatqan atalmish ‛qayta terbiyelesh merkezliri‚ namidiki lagérlarda milyonlarche insanning qamilishi we azab chékishi hemmimizni qattiq oylanduridu. Halbuki, shundaq bolushigha qarimay bir qisim atalmish “Tetqiqatchi” lar kompartiyege yantayaq bolup, uning dépigha ussul oynap, kommunistik hakimmutleq réjimning jarchisi bolmaqta.”

Amérikidiki nyu-york sheher uniwérsitétining siyasiy penler proféssori shya ming ependimu ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümet organliri üchün qelem tewritidighan jin senrunggha oxshash atalmish xitay “Tetqiqatchi” lirining emeliyette xitay kommunist hökümiti üchün ketmen chapidighan chomaqchilar ikenlikini tekitlidi.

Shya ming ependi ependi sözide atalmish xitay tetqiqatchisi jin senrungning maqalisidiki asasiy nuqtining amérika-xitay otturisidiki soda munasiwitide körülgen majiralargha qaritilghandek körünsimu, emeliyette tigh uchining amérika qatarliq gherb ellirining Uyghur mesilisige bolghan diqqitige qaritilghanliqini alahide tekitlidi

Shya ming ependi mundaq dédi: “Nöwette xitayda barghanche yamanlishiwatqan kishilik hoquq weziyiti, bolupmu namda aptonomiyelik hoquq bérildi déyilgen Uyghurlar weziyiti xelq'araning küchlük diqqitini qozghimaqta. Bolupmu Uyghurlarning pütkül millet süpitide jaza lagérlirigha qamilip, fashistik basturulushqa uchrishi bes-munazire qilinmaqta. Shu sewebtin amérika qatarliq gherb döletliri xitaydiki barghanche yamanlashqan kishilik hoquq weziyitige qarita tenqidlesh bilenla cheklenmestin, belki bu xil siyasetning ijrachiliri bolghan xitay emeldarlirigha qarita jazalash tedbirliri qollinishning zörürlüki we texirsizlikini jiddiy hés qilmaqta.”

Shya ming ependi axirida mundaq dédi: “Xitayda nawada kompartiye yiqilip démokratik tüzüm ornitilsa, Uyghur, tibet qatarliq xelqlerning öz teqdirini özi belgilesh hoquqigha hörmet qilinishi kérek. Uyghurlarning kelgüside qandaq yol tallishi elwette ularning özi béridighan bir qarardur.”