Ilham toxti guruppisi: “Wéymar kishilik hoquq mukapati torining hujumgha uchrishida xitayning qoli bar”

“Ilham toxti guruppisi” ezaliri yighindin kéyinki ziyapette. 2016-Yili 26-aprél, bérlin.

“Wéymar kishilik hoquq mukapati” tor békitining bir mes'ulining 6-öktebir, yeni düshenbe küni radiyomizning xongkong bölümi muxbirigha bildürüshiche, wéymar sheherlik hökümet torining “Wéymar kishilik hoquq” bash béti 3‏-noyabir küni tor buzarlarning qayta-qayta hujumigha uchrighan. Buning bilen 2017‏-yilliq “Wéymar kishilik hoquq mukapati” gha érishken ilham toxti qatarliq mukapat sahiblirigha munasiwetlik uchurlarning hemmisi ghayib bolghan.

Mezkur tor békette bu yil 7‏-ayning bashlirida 2017‏-yilliq “Wéymar kishilik hoquq mukapati” ning ilham toxtigha layiq körülgenliki élan qilin'ghan idi.

Radiyomiz muxbirigha “Wéymar kishilik hoquq mukapati” tor békitining hujumigha uchrishi intayin epsuslinarliq ish dep bildürgen wéymar sheherlik hökümetning mes'ul xadimi, tor hujumining saqchigha melum qilin'ghanliqini éytqan. U, gerche hazirche hujumning kim teripidin we qeyerdin kelgenliki éniqlanmighan bolsimu, buning arqisida xitay bar dep guman qiliwatqanliqini ilgiri sürgen.

Radiyomiz muxbirining ziyaritini qobul qilghan “Wéymar kishilik hoquq mukapati” ning mes'uli joxan, tor békitining bu yil 7-aydin buyan xakkérlarning hujumigha uchrap kelgenlikini, tor békitidiki 3 yildin buyan yighilghan matériyallarning yoqap ketkenlikini bildürgen. U yene 7-ay mezgilide mezkur organ'gha téléfon qilip, özini xitay konsulxanisi xadimi dep tonushturghan bir ayalning ilham toxtini kishilik hoquq mukapatigha körsetmeslik heqqide agahlandurghanliqini ilgiri sürgen.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan d u q ning bash katipi dolqun eysa, “Xitayda özgirish” namliq kishilik hoquq teshkilatining mes'uli saw yashö we bashqa bir qanche xitay kishilik hoquq pa'aliyetchiliri shuningdek xitayni közetküchiler birdek tor hujumida xitayning qoli barliqini ilgiri sürgen.

Bu yil 48 yashqa kirgen ilham toxti 2014-yili 1-ayda béyjing saqchiliri teripidin qolgha élinip, shu yili-9 ayda ürümchide échilghan sotta döletni parchilash qatarliq jinayetler artilip muddetsiz késilgen idi. Hazir ürümchidiki 1-türmide jaza mudditini ötewatqan ilgham toxti ependi, 2017‏-yilliq “Wéymar kishilik hoquq mukapati” ning sahibi bolghandin bashqa, xelq'araning dangliq kishilik hoquq mukapatliridin biri bolghan “Erkinlik mukapati” ghimu érishken.

Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi bu yil yene yawropa birlikining kishilik hoquq aliy mukapati bolghan “Waslaw xawél mukapati” gha érishken hemde saxarof mukapatigha namzat körsitilip, saxarof mukapatining tallan'ghan axirqi töt namzati qatarigha kirgen hemde 2016-yili “Martin ennalis mukapati” ghimu érishken idi.

Wéymar shehirining 2017‏-yilliq “Kishilik hoquq mukapati” ni tarqitish murasimi 10‏-dékabir “Xelq'ara kishilik hoquq küni” ötküzülidu. Xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxtigha wakaliten gérmaniyede pa'aliyet qiliwatqan ilham toxti guruppisidin enwerjan ependi mukapat tapshuruwalidiken.

Ilgham toxtining “Wéymar kishilik hoquq mukapati” ni öz ichige alghan bu bir qatar xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha körsitilishide gérmaniyede qurulghan “Ilham toxti guruppisi” ning alahide roli oynap kelgen. Bu guruppining re'isi enwer jan ependining bildürüshiche, tor buzarlirining “Wéymar kishilik hoquq mukapati” tor békitige qaratqan hujumi qobul qilghili bolmaydighan bir ish bolsimu, bu weqe eksiche xelq'ara jem'iyetning ilham toxti mesilisige bolghan diqqet-étibarini yenimu ashurushqa türtke bolidiken.

Enwerjan ependi yene xelq'araliq kishilik hoquq mukapatliridin biri bolghan “Wéymar kishilik hoquq mukapati” gha ilham toxtining layiq körülüshi xitayni bi'aram qilghini üchün bu tor hujumini élip barghan bolushi mumkin dep perez qiliwatqanliqini otturigha qoydi. U, “Ilham toxtining bu mukapatqa érishishi Uyghurlarning kishilik hoquqining xelq'arada étirap we himaye qilin'ghanliqining bir ispati. Shuning bilen bir waqitta u yene xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige qarshi bir signal. Bu elwette Uyghur üchün sherep, xitay üchün nomus,” dédi.

Wéymar sheherlik parlaménti bu yil 7‏-ayning bashlirida birdek qarar maqullap, 2017‏-yilliq “Wéymar kishilik hoquq mukapati” ning ilham toxtigha layiq körülgenlikini élan qilghan. Wéymar sheherlik hökümet shu munasiwet bilen élan qilghan bayanatida, “Mezkur mukapat ilham toxtining tinchliq we di'alog chaqiriqini yangritip, uning qoyup bérilishige türtke bolushini ümid qilimiz,” dégen.