Meshhur chaqchaqchi musajan exmetning 20 yilliq késilgenliki ilgiri sürülmekte
2020.03.23
20-Mart musajan exmetning türkiyede turushluq oghli hidayetning radiyomizgha bildürüshiche, 2017-yili 9-ayda uning ghulja shehiridiki a'ilisi bilen alaqisi üzülgen. Buningdin ikki ay ilgiri hidayet a'ilisi heqqide tunji qétim xewer alghan.
Hidayetning bir tonushi uninggha dadisi musajan exmetning 2017-yili 9-ayda tutup kétilgenliki, yeni “Chet'elge chiqqan” we “Köp perzentlik bolghan” dégendek “Jinayet” ler bilen 20 yilliq késilgenliki we hazir küytun shehiridiki melum bir türmide ikenlikini éytqan.
Hidayet ziyaritimiz jeryanda dadisining eyni waqitta hökümetning ruxsiti bilen qanunluq yol arqiliq misirgha bir qétim özini yoqlap kelgenlikini,bu yil 10 yashqa kirgen singlisi üchün 2016-yili xitayning qanuni boyiche jerimanilirini tölep, singlisini nopusqa aldurup bolghanliqini eskertip ötti.
Hidayet 2014-yili misirgha oqushqa chiqqan bolup, u 2017-yili misirning Uyghur oqughuchilarni xitaygha qayturush weqesidin kéyin türkiyege köchüp kelgen. Hazir u istanbul médiya akadémiyesi girafik layihelesh bölümining 3-yilliq oqughuchisi.
Hidayet lagér mesilisi yüz bergendin béri weziyetni közitiwatqanliqini éytip, mundaq dédi: “Dadamning we mushuninggha oxshash paji'elerdin shuni hés qildimki, Uyghurlarning xitaydin perqliq bolghanliqila bir jinayet iken. Dadamdek normal bir puqraning xitayning qanuni da'iriside yashapmu 20 yilliq qamaqqa höküm qélinishi xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqigha op'ochuq bir delil, dep qaraymen.”
Musajan exmet 1970-yili ghulja shehiride tughulghan bolup, 1991-yilidin 1993-yilighiche ili oblastliq medeniyet yurtida xizmet qilghan. 1993-Yili'in taki tutup kétilgiche ghulja sheher képekyüzi yéziliq hökümetning medeniyet ishliri bölümide ishligen. Bu jeryanda Uyghur diyarining köpligen jaylirida Uyghur xelqige tonushluq hisam qurban qatarliq dangliq chaqchaqchilar bilen birlikte oyun qoyghan. Özi yazghan söz oyuni we ghulja chaqchaqliridin tallan'ghan bir qanche pilastinkilarni chiqarghan. Ili oblastliq téléwiziye idariside tekliplik riyasetchi bolghan.
Radiyomiz musajan exmet heqqide téximu tepsiliy ehwal igilesh üchün u riyasetchi bolup ishligen ili oblastliq téléwiziye istansining Uyghur bölümige téléfon qilduq. Téléfonni alghan ayal xadim: “Bu adem küchi bayliqi bölümi, bu yerde kimlerning ishleydighanliqini men éniq bilimen. Musajan exmet dep biri bu yerde ishlimeydu,” dédi we bizning musajan exmet heqqidiki so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi.
Biz arqidin yene ghulja nahiye képekyüzi yéziliq saqchixanigha téléfon qilduq. Ularmu: “Undaq biri yoq,” dep jawab berdi.
Biz yerlik da'irilerdin ehwal igilesh üchün képekyüzi yéziliq mehelle bashqarmisigha téléfon qilduq. Téléfonni alghan xadim buning dölet mexpiyetliki ikenlikini, bundaq so'allargha özining jawab bérelmeydighanliqini éytip musajan exmet heqqidiki so'allargha jawab bérshni ret qildi.
Biz arqidin musajan exmetni tonuydighan yerlik kishilerdin uchur élishqa tirishtuq. Musajan exmetni tonuydighanliqini, uning chaqchaqchi ikenlikini tilgha alghan bir ayal: “Uni öginishke kétiptu dep angliduq, qalghinini bilmeymen,” dep téléfonni qoyuwetti.
Xitay da'iriliri izchil lagérdiki tutqunlarning uchurini eng yüksek dölet mexpiyetliki qatarida sir tutup kéliwatqan bolghachqa musajan exmetke oxshash iz-déreksiz ghayib bolghan tutqunlarning aqiwitini éniqlash nahayiti qiyin bolmaqta.
Axirida hidayet ata-anisining iz-dérikini qéliwatqan nurghunlighan Uyghur perzentlirige wakaliten amérika qatarliq démokratik döletlerni, birleshken döletler teshkilatini, kishilik hoquq organlirini we adalet üchün küresh qiliwatqan shexslerni öz mejburiyetlirini ada qilishqa chaqirdi.
Musajan exmetning gollandiyede turushluq dosti perhat abitmu uzun yil körüshmigen dostining lagérgha solan'ghanliq xewirini anglap, intayin qayghurghanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Musajan exmet radikalliqtin yiraq, xushchaqchaq kishi idi, men xitayning musajan exmetni tézdin qoyuwétishini telep qilimen.”