Uyghur dewasining qollighuchisi, yazghuchi mustafa chaliq alemdin ötti

Türkiyediki eng nopuzluq zhurnallardin biri bolghan “Türkiye günlükü”, yeni “Türkiye xatirisi” namliq zhurnalning qurghuchisi péshqedem yazghuchi, Uyghur dewasining sadiq qollighuchisi mustafa chaliq ependi 12-ayning 6-küni alemdin ötti.

Bu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyi we türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri ijtima'iy taratqular arqiliq bayanat élan qildi. Mezkur bayanatlarda: “Hörmetlik mustafa chaliq ependi alemdin ötti, uning wapati sherqiy türkistanliqlar üchün zor bir yoqitish boldi. Allah rehmet qilsun, yatqan jayi jennette bolsun, a'ilisige we uruq-tughqanlirigha sewr tileymiz!” déyilgen.

-1989Yilidin tartip yilda 3 san chiqiriliwatqan “Türkiye xatirisi” namliq zhurnalning sahibi, yazghuchi mustafa chaliq ependi, uniwérsitétta oquwatqan yilliridin tartip Uyghur dewasigha qiziqip kelgen we izchil köngül bölgen. U türkiyening ichi we sirtida qatnashqan yighinlarda, özi chiqarghan zhurnalda Uyghur mesilisini izchil halda küntertipke élip kelgen.

“Türkiye xatirisi” namliq bu zhurnal 2009-yili ürümchi qetli'ami toghrisida, 2019-yili jaza lagérliri toghrisida mexsus san neshr qildurup, aliy mektep oqutquchiliri bilen mutexessisler yazghan köpligen maqalilerge orun bergen.  2020-Yili yazda neshr qilin'ghan 143-saninimu mexsus Uyghurlar mesilisige béghishlighan. “Sherqiy türkistan türkiyedur” dégen téma bilen yoruq körgen bu mexsus san amérika we en'gliyelik mutexessislerning Uyghurlar toghrisida yazghan maqalilirige orun bergen. Zhurnalda amérikaliq tarixchilardin maykl dromp yazghan “Uyghur impératorluqining yiqilishi we Uyghur köchmenler”, rayan sam yazghan “Shinjangda mazarlarning muqeddeslikige qarshi heriket”, maykl k. Bros yazghan “Mongghul hakimiyiti astidiki qochu Uyghur döliti”, manchéstér uniwérsitéti oqutquchisi dokur dawid tobin yazghan “Bir hayat-mamat kürishi: 5-iyul ürümchi qetli'ami—shinjangda Uyghurlar bilen xitaylar otturisidiki öz'ara ishenchining yoqilishi” qatarliq maqalilerge orun bérilgen.

RFA/Erkin Tarim

Bu zhurnalda yene ablet kamalof, sandrine katris, la'uren restrepo, elis andérson, aynur qadir, rahile dawut, ishik qushchu bonnenfant qatarliq mutexessislerning maqalilirimu élan qilin'ghan.

Enqerediki türkiye döletlik radiyo-téléwiziye idarisi muxbiri mirkamil qeshqerli ependi, rehmetlik mustafa chaliq ependining 34 yildin buyan “Türkiye xatirisi” namliq zhurnalni chiqiriwatqanliqini, buning sherqiy türkistan dewasining tonulushi üchün zor töhpe qoshqanliqini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Méning bilishimche, ‛türkiye xatirisi‚ namliq zhurnalning qurghuchisi,  péshqedem yazghuchi, bilim adimi we Uyghur dewasining sadiq qollighuchisi mustafa chaliq ependi Uyghurlar toghruluq 3 qétim mexsus san chiqardi hemde Uyghurlar toghrisida nahayiti köp maqale élan qildi. Bu maqalilerning köpinchisi Uyghurlarning tarixi, medeniyiti we Uyghurlarning hazirqi weziyiti toghrisida idi. Uning sherqiy türkistan dewasigha qoshqan töhpisi zordur”.

Sherqiy türkistan wexpining sabiq re'isi hamutxan göktürk ependi, merhum mustafa chaliq ependining Uyghur dewasining ilmiy jehettin türkiyede tonulushigha qoshqan töhpisining zor ikenlikini, chünki u1989-yilidin tartip yilda üch san chiqiriwatqan zhurnalning türkiyede nahayiti köp kishi teripidin oqulidighanliqini tekitlidi.

Mustafa chaliq ependi 1956-yili türkiyening gümüshxane wilayitide dunyagha kelgen. Enqere uniwérsitétining siyaset fakultétini püttürgendin kéyin, amérikidiki denwér uniwérsitétida xelq'ara munasiwetler kespide magistirliqni püttürgendin kéyin, türkiye bash ministirliqida ishligen, 1986-yili xizmitidin istépa bérip, yazghuchiliq ishliri bilen shughullinishqa bashlighan.