Amérika kéngesh palatasida béyjing qishliq olimpikini bashqa döletke yötkesh toghrisida qarar layihesi sunuldi

Muxbirimiz erkin
2021.02.04
Amérika kéngesh palatasida béyjing qishliq olimpikini bashqa döletke yötkesh toghrisida qarar layihesi sunuldi Béyjing 2022-yilliq qishliq olimpik tenheriket musabiqisining pa'aliyetlirini béyjingdiki longtan baghchisi yermenkiside tonushturulghan körgezmisidin bir körünüsh. 2019-Yili 6-féwral, béyjing.
AP

2022-Yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisigha neq bir yil qalghan bir mezgilde amérika kéngesh palata ezasi rik skot, Uyghurlargha “Irqiy qirghinchilq yürgüzgen xitayning olimpik musabiqisi ötküzüsh salahiyiti bikar qilish, 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini bashqa dokletke yötkesh” toghrisida qarar teklip layihesi sun'ghan. Rik skotning 2-féwral élan qilghan bayanatida tekitlishiche, bu qarar layihesi xelq'ara olimpik komitétigha “Erkinlik teripide turush, komunistik xitayni toghra ish qilishqa chaqirish yaki 2022-yili qishliq olimpikni bashqa dölette ötküzüsh toghrisida éniq signal bergen.”

Kéngesh palata ezasi rik skotning mezkur qarar layihesi jéymis inxof, tam katton, marku rubiyo, tod yong qatarliq jumhuriyetchi we démokratik palata ezalirining qollishigha érishken. Jumhuriyetchi palata ezasi tam katton bu heqtiki bayanatida: “Xitay kompartiyesining Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüshi xitayni olimpik musabiqisigha sahibxanliq qilish salahitidin mehrum qildi,” dégen. Démokratlardin bolghan palata ezasi jéymis inxof, xitayning öz xelqige zulum séliwatqanliqini bildürüp: “Biz buni xitay shinjangda irqiy qirghichiliq yürgüzgende, shuningdek xongkongda körduq. Biz 2022-yilliq qishliq olimpik musabiqisining béyjingda ötküzülüshige yol qoyup, kompartiyening herkitini qobul qilmasliqimiz kérek,” dep körsetken.

Halbuki, bu qarar layihesi amérikadiki bezi mutexessisler we kishilik hoquq teshkilatlirining qarshi élishigha érishti. Amérikadiki “Kor analitik tetqiqat orni” ning mes'uli doktor andérés korning tekitlishiche, béyjing qishliq olimpik musabiqisini bashqa döletke yötkesh pikiri, uni bayqut qilishqa qarighanda ewzel iken. Andérés kor 3-féwral bu heqtiki ziyaritimizni qobul qildi.

U mundaq dédi: “Insanperwerlik, meniwiyet we exlaq olimpikning yolgha qoyulushidiki tüp prinsip bolup, döletler arisidiki hemkarliq, kishilik hoquq, démokratiye qatarliq ewzellikler 2-dunya urushidin kéyin xelq'ara sistémidiki döletlerning arzusigha aylan'ghan. Biraq hazir xitay burnini tiqip, bizning bu prinsip we ölchemlirimizni qalaymiqan qiliwetti. Sunga, uni olimpik bilen mukapatlash bir rezillik. Olimpikni bayqut qilish pikirige qarighanda, uni yaponiyedek kishilik hoquq, démokratiye we biz baghliq bolghan olimpik rohini algha sürüsh yolida yaxshi ishlarni qiliwatqan döletlerge yötkesh köp ewzeldur.”

Mezkur qarar layihesi heqqide dunyadiki 180 dek ammiwi teshkilat 3-féwral birleshme imzaliq ochuq xet élan qilip, her qaysi hökümetlerni 2022-yilliq beyjing qishliq olimpik musabiqisigha diplomatik bayqut élan qilishqa chaqirghan mezgilde sunuldi. Yoqiriqi 180 teshkilat xétide, béyjing qishliq olimpik musabiqisini bayqut qilmasliq xitayning erkinlik, kishilik hoquqqa köz yumushini qollighanliq bolidighanliqini bildürgen. Bu teshkilatlar ötken yili 10-ayda xelq'ara olimpik komitétigha xet yézip, bu organni xitayning kishilik hoquqqa emel qilishi, lagérlarni taqishini telep qilishqa chaqirghan idi.

Lékin ular bügünki xétide, xelq'ara olimpik komitétining hazirgha qeder olimpik rohigha emel qilmighanliqi, biraq uning xataliqini tüzütüshige yenila waqit barliqini bildürgen. Amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi yoqiriqi xetke imza qoyghan teshkilatlarning biri. Mezkur teshkilatning programma dériktori pétér irwing 3-féwral ziyaritimizni qobul qilip, qishliq olimpikning béyjingda ötküzülmesliki kéreklikini bildürdi.

U mundaq dédi: “2022-Yilliq qishliq olimpik xitayda ötküzülmesliki kérek. Olimpikni irqiy qirghinchiliq yaki insaniyetke qarshi ji'anyet sadir qilghanliqi munazire basquchida turghan, hetta téxi irqiy qirghinchiliq, dep béklitilmigen döletlerdimu ötküzüshke bolmaydu, hazirghu xitay irqiy qirghinchiliq sadir qildi, dep békitilip, bu jehettiki salahiyitini yoqatti, bundaq békitilmigen döletlerdimu ötküzmeslik kérek. Bu eng eqelliy chek.”

Biraq pétér irwingning qarishiche, béyjing qishliq olimpik musabiqisigha bir yil qalghanda uni bashqa döletke yötkeshni telep qilish bek ré'al emes iken. U buninggha qarighanda, bayqut qilishning ré'aliqqa téximu uyghun ikenlikini bildürdi. Pétér irwing mundaq deydu: “Musabiqigha bir yil qalghanda uni bashqa döletke yötkesh mümkinchiliki yoq. Ete ( 4-féwral) 2022-yilliq béyjing qishliq olimpikige neq bir yil qalidu. Tokyo olimpik musabiqisini kéchiktürüsh xelq'ara olimpik komitéti üchün bash aghriqi boldi. Qishliq olimpikni bayqut qilish eng yaxshi chare bolmisimu, biraq uning mumkinchiliki bar.”

Kéngesh palata ezalirining qarar layiheside, amérika tashqiy ishlar ministirliqining 19-yanwar xitayning shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarni asas qilghan bashqa étnik, diniy az sanliq milletlerge irqiy qirghinchiliq yürgüzgenlikini békitkenliki, eger xitay négizlik kishilik hoquqqa kapaletlik qilish jehette körünerlik ilgirlesh hasil qilmisa, xelqara olimpik komitétining 2022-yilliq qishliq olimpikni kishilik hoquqqa hörmet qilidighan bashqa bir döletke yötkishi telep qilin'ghan.

Qarar lahiyeside, xitay kompartiyesining Uyghurlarni asas qilghan b az sanliq millet ayallirigha mejburiy tughut kontroli, tughmas qilish, bala chüshürüsh élip bérip, musulman nupusini azaytish, Uyghur a'ililirige “Xitay tughqan” lirini orunlashturup, ularni nazaret qilish, yoldishi lagérlardiki Uyghur ayallirini xitay erliri bilen bir kariwatta yétishqa zorlash… qatarliq qilmishlarni sadir qilghanliqi tekitlen'gen.

“Kor analitik tetqiqat orni” ning mes'uli andérés korning qeyt qilishiche, xitaydek irqiy qirghinchiliq sadir qiliwatqan bir döletning olimpik musabiqisi ötküzüshige yol qoyush olimpik qoghdashqa tégishlik barliq prinsiplargha xilap iken. Andérés kor mundaq dédi: “Eger biz xitaydek bir dölet insaniyetke qarshi turush jinayitining eng éghir shékli bolghan irqiy qirghinchiliq sadir qiliwatqanda, uning olimpik musabiqisi ötküzüshige yol qoysaq, bu olimpik qoghdashqa tégishlik bolghan barliq prinsiplargha xilapliq bolidu. Irqiy qirghinchiliq jem'iyet mesilisi yaki tebrikleshke tégishliq nerse emes. Bu ikkisini bir yerge qoyalmaysiz.”

Kéngesh palata ezasi rik skot ötken yili 3-ayda kéngesh palata ezasi ed markey bilen bir qarar layihesi tonushturup, xitayning kishilik hoquq weziyitini 2021-yili 1-ayning 22-künige qeder tüzütüshini telep qilghan. Uningda eger xitay shuninggha qeder özining kishilik hoquq weziyitini tüzetmise, xelq'ara olimpik komitétining béyjing qishliq olimpik musabiqisini bikar qilishi telep qilin'ghan idi. Rik skot bu qétimqi qarar layihesini bu sürük toshup arqidinla tonushturghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.