Үрүмчи даирилири чәтәлләрдә туруп хитайдин пенсийә мааши еливатқанларни тәкшүрүп бекиткән

Мухбиримиз гүлчеһрә
2019.08.27
gulxumar-anisi-gulbahar-ailisi.jpg Фирансуз тилидики ахбарат васитилиригә баянатлар берип, анисини гүлбаһар ханим(солдин иккинчи)ни лагердин қутулдуруш үчүн һәрикәт қиливатқан гүлхумар хативаҗи(солда) дадиси абдукерим вә сиңлиси билән.
Gülxumar teminligen

Үрүмчи хәлқ һөкүмитиниң торида тарқитилған җиддий уқтурушқа қариғанда, даириләрниң икки ай давам қилған дәм елишқа чиққан хадимларниң асаслиқ әһвалини тәкшүрүп бекитиш хизмити 31-июлда ахирлашқан. Уқтурушта мөһләт ичидә тегишлик рәсмийәтлирини өтимигән чәтәлгә чиқип олтурақлашқан пенсийоневрларниң маашиниң тохтитилидиғанлиқи елан қилинған. Бу чәтәлләрдики хитай һөкүмити билән мәнпәәт бағлиниши үзүлмигән уйғурларниң ахирқи таллашқа дуч кәлгәнликидин дерәк бәрмәктә.

Үрүмчи шәһәрлик хәлқ һөкүмити торида 25-июл тарқитилған җиддий уқтуруш, “үрүмчидики дәм елишқа чиққан хадимлар диққәт! һөкүмәтниң пенсийонерларниң асаслиқ әһвалини тәкшүрүп бекитиш хизмити үчүн учурини бәрмигәнләр, бу айниң ахиридин башлап пенсийә маашиниң тарқитилишиға тәсир қилиду” дегән агаһландуруш билән башланған. Мәзкур уқтуруштин мәлум болушичә, хитай һөкүмитиниң иҗтимаий параванлиқ башқуруш тармақлириниң бир туташ орунлаштуруши билән, дәм елишқа чиққанларниң асаслиқ әһвалини тәкшүрүп бекитиш хизмити, бу йил 1-июндин тартип, үрүмчидики һәр қайси мәһәллә башқуруш комитетлирида бир туташ башланған болуп, тәкшүрүп бекитишниң ахирқи мөһлити 7-айниң 31-ғичә қилип бекитилгән икән.

Даириләрниң бу қетимқи тәкшүрүп бекитиш хизмити йәнә чәтәлләргә чиқип олтурақлишип қалған пенсийонерларниң әһвалини ениқлашни мәқсәт қилған болуп, уқтурушниң ахирида чәтәлләргә көчүп чиқип яшаватқан пенсийонерларниң бекитилгән мөһләт ичидә тәкшүрүш хизмитигә қатнашмиғанлириниң пенсийә маашиниң кейинки айдин башлап тохтитилидиғанлиқи уқтурулған.

Хитайниң уйғур аптоном районидики һөкүмәт торлиридин ашкариланған учурлардин, хитай даирилириниң 12-бәш йиллиқ хизмәт пиланиниң роһиға асасән, “уйғур елидин чәтәлләргә чиқип кәткәнләрниң асасий әһвалини игиләш” ни мәхсус чоң хизмәтләр қатарида бекиткәнлики вә 2012-йилидин етибарән бу хил хизмәтләрни давамлаштуруп кәлгәнлики мәлум. Мәтбуат учурлири вә инкаслардин мәлум болушичә, һөкүмәт даирилири 2016-йили-1 айниң-1 күнидин башлап бу хизмәтни техиму конкретлаштуруп, уйғур аптоном райони миқяси бойичә нопус тәкшүрүш, тизимлаш хизмити елип берип, учурларни рәтләп, баһалап истатестика қилған вә һазир һәтта йүз тонуш техникисини өз ичигә алған системилашқан учур амбири қурған.

Хитай һөкүмити илгири бир қанчә қетим муһаҗирлар йиғини ечип, уйғур елидин чәтәлләргә кетип яшаватқан кишиләргә қаритилған вәтәнпәрвәрлик хизмәтлирини күчәйтишни тәкитлигәниди.

Мәлум болушичә, хитай һөкүмитиниң чәтәлләрдики уйғурларға қаратқан тәкшүрүш һәтта назарәт һәрикәтлирини лагерларни қурғандин буян йәниму илгириләп күчәйткән болуп, 2017-вә-2018 йиллири, чәтәлләргә чиқип кәткән пенсийәдики уйғурлар вә башқиларниң қайтип келип пенсийә рәсмийәтлирини толуқлап өтүшигә даир уқтурушларниму тарқатқан. Лекин, шу сәвәблик чәтәлләрдин уйғур дияриға қайтқан уйғурларниң шу кәткәнчә паспорти тартивелинип, лагерларға қамалғанлиқиму паш болғаниди.

Фирансийәдә йолдиши вә икки қизи билән яшаватқан гүлбаһар ханим 2016-йили 11-айда пенсийә маашиға мунасивәтлик ишларни беҗириш үчүн, қаримайға қайтқиничә қайтип кәлмигән. Гүлбаһар ханимниң қолидики хитай паспорти мусадирә қилинип, у лагерға қамалған. Бу вәқә униң чоң қизи гүлхумарниң анисини қутқузуш үчүн ахбарат васитилиригә ашкарилиши билән паш қилинғаниди.

Хитайниң бу нөвәт чәтәлләрдики уйғур дияридин чиқип кәткән пенсийонерларға мәлум мөһләт ичидә өзлириниң әһвалини мәлум қилмиғанда, пенсийә маашидин айрилип қалидиғанлиқини агаһландуруши, чәтәлләрдики уйғурларда охшимиған инкасларни пәйда қилди. Чүнки, игилинишичә, йеқинқи йиллардин буян чәтәлләргә чиқип яшаватқан уйғурлар арисида хитайдин пенсийә пули еливатқанларниңму барлиқи мәлум.

Түркийәдики шәрқий түркистан тәшкилатлар бирликиниң рәиси һидайәтулла оғузхан бу һәқтә көз қарашлирини баян қилип: “әгәр уйғурлар милйонлап лагерларға қамалған, уйғурлар хитай һөкүмити билән тамамән чегра айришқа тоғра кәлгән мушундақ бир җиддий вәзийәттә йәнила шәхсий мәнпәәтлиридин кечәлмәй азғинә пенсийә мааши яки башқа иқтисадий мәнпәәти сәвәблик хитайниң қилмишлирини әйиблимәслик бәкму ечинишлиқ шундақла бу миллитигә қилинған хиянәт дәп қараймән” деди.

Канада шәрқий түркистан җәмийитиниң рәиси туйғун абдувәли әпәнди, чәтәлләрдә туруп һазирғичә хитайдин пенсийә мааши еливатқан вә хитайдин үмид күтүватқан бир қисим уйғурларниң йиллардин буян уйғур тәшкилатлиридин йирақ туруп кәлгәнлики тәкитлиди. У, хитай һөкүмитиниң бу уқтурушиниң лагерлар мәсилиси партлиғандин кейинму йәнила пенсийә маашидин кечәлмәй һәтта өзиниңму лагерға қамалған аилә әзалириғиму игә чиқалмай сүкүттә туруватқанларниң ойғинишиға сәвәб болса, буни яхши бурулуш дәп қарайдиғанлиқини оттуриға қойди.

Америка уйғур бирликиниң рәиси илшат һәсән әпәндиниң қаришичә, хитай һөкүмити чәтәлләрдә яшаватқан пенсийәдики уйғурларниң пенсийә маашини мәлум шәртләр билән бериду. Әгәр чәтәлләргә чиқип яшаватқан уйғурлар ичидә, сиясий панаһлиқ тиләп турупму йәнила хитайдин мәнпәәтлиниватқан болса у уйғурларниң чәтәлләрдики сиясий панаһлиқ ишлириға тәсир йәткүзүпла қалмай, уйғурлар ичидиму бөлүнүш вә ихтилаплар пәйда қилиши мумкин. Илшат әпәнди йәнә хитай бәзи уйғурларға пул берип яки йол берип өзиниң уйғурларға қаратқан сиясәтлирини дуняға ақлап көрситиш үчүнму буларни қоллиниш еһтималиму бар дәп қарайдикән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.