Пәридә әмәтниң лагер сақчиси болғандин кейинки сирлиқ өлүми

Мухбиримиз гүлчеһрә
2021.02.17
Пәридә әмәтниң лагер сақчиси болғандин кейинки сирлиқ өлүми Җамаәт хәвпсизлик хадими пәридә әмәт.
Photo: RFA
peride-emet-4.png

peride-emet-1

peride-emet-2

peride-emet-3

peride-emet-5

Хитай һөкүмити уйғур диярида кәң көләмлик бастурушни күчәйткән йеқинқи йилларда, болупму лагер башланған 2017-йилидин буян, уйғур сақчи яки җамаәт хәвпсизлики саһәсидики уйғур кадирларниң һарғинлиқтин яки йүрәк кесили қатарлиқ сәвәбләрдин вәзипә үстидә уштумтут һәмдә сирлиқ һалда өлүп кетиш вәқәлири алаһидә даим көрүлүватқан болуп, мәзкур мәсилә уйғур җамаити арисида гуман қозғиғайдиған бир мәсилә болуп кәлмәктә иди.

Әмма аңлиғучилиримизға йәткүзмәкчи болған бу җамаәт хәвпсизлик хадими пәридә болса, әйдиз кесили сәвәблик 2018-йили 11-айниң 6-күни давалаш үнүм бәрмәй үрүмчидә җан үзгән. Лагер шаһити зумрәт давутниң билдүрүшичә, уйғур аптоном районлуқ җамаәт хәвпсизлик назаритиниң хадими болуп ишләватқиниға он нәччә йил болған, 1975-йили туғулған пәридә әмәт намәлум сәвәбләрдин әйдиз вируси билән юқумланған тәқдирдиму униңға диагноз қоюлуп 3 ай ичидә һаятидин айрилиши гуман қозғимай қалмайдикән.

Зумрәтниң дәп беришичә чүнки пәридә алди билән у бир әхлақлиқ мәсулийәтчан аял вә бир пәрзәнтниң аниси, әң муһими пәридә өлүп кетишкә аз күн қалған мәзгилләрдә, зумрәт давутни өйигә чақиртип, өзиниң даванчиңда бир окул урулуш билән ағрип йиқилғанлиқини ейтқан икән. У күни пәридәниң ейтқанлирини унтуялмай кәлгән зумрәт, азаблар ичидә бу қорқунучлуқ һекайини әсләп өтти:

Зумрәт ейтишичә, уйғур дияридики әң чоң лагер болған даванчиң лагерида, бигунаһ уйғурларға елип берилған сорақ җәрянидики қаттиқ қийнақларға шаһит болуш җәрянида пәридәниң уларға ич ағритип һошидин кәткинидә, нәқ мәйданда башқа хитай сақчилар тәрипидин униңға сорақханидики үстәл тартмисидин елипла урулған намәлум окул, дәл пәридәниң кесәл болуши һәтта өлүп кетишидики амил болуши мумкин икән. Пәридә кейин өзигә шундақ окул урулғанлиқини зумрәткә сөзләп бәргәникән.

Зумрәт өзиниң пакстанға кетиш қарарини елишиға дости пәридәниң “қандақла қилип болмисун бу йәрдин қутул” дегән нәсиһәтиниң рол ойниғанлиқини тәкрарлиди.

Зумрәт өзиниң узун йиллиқ дости пәридәни: “у өзи халап сақчи болмиған”, дәйду. Зумрәтниң ейтишичә, пәридә әмәтниң дадиси әмәт әпәндиму илгири ақсуниң онсу наһийәсидә сақчи болуп хизмәт қилған болуп бир қетимлиқ вәзипидә һаятидин айрилған вә даириләр тәрипидин “инқилабий қурбан” ға айландурулған. Қизи пәридәни болса дадисиниң төһписи сәвәблик сақчи мәктәпкә орунлаштурулуп ахирида аилиси бойичә үрүмчигә йөткәп келинип, уйғур аптоном районлуқ җамаәт хәвпсизлик назаритигә хизмәткә орунлаштурулғаникән. Пәридә, 2016-йили йәни лагер башлиништин бурун мәхсус гуаңҗуда лагерларни башқуруш тоғрилиқ бир қанчә айлиқ мәхсус тәрбийәләшкә қатнишип қайтип кәлгәндин кейин, 2017-йили даванчиңда дәсләпки лагер қурулғанда, лагер сақчиси болуп хизмәткә чүшкәникән.

Зумрәт достиниң бу өлүмини “сирлиқ өлүм” дәп аңлитиштин башқа, өзиниң илгири ишләткән телефонда сақлинип қалған пәридәниң үндидар суписдики хатирә сүрәтләр, униң һаятиға даир бәзи учурлар вә пәридә өлүп кетипштин 10 күнчә илгири ихшанисида тартип, зумрәткә ундидар арқилиқ әвәткән, аҗизлап кәткәнлики ениқ көрүнидиған ахирқи сүрити вә йәнә әйни чағда, пәридәниң 15 яшлардики оғлиниң, аписиниң өлүм вә нәзири һәққидә үндидар арқилиқ пәридәниң достлириға йәткүзгән учурлириниму ортақлашти.

Гәрчә уйғур аптоном районлуқ җамаәт хәвпсизлик назарити, мәзкур назарәт аилиликләр қоруси вә мунасивәтлик даириләргә қаратқан телефон зиярәтлиримиз нәтиҗисиз болған болсиму, әмма зумрәт давут тәминлигән йип учлири сабиқ сақчи пәридәниң өлүминиң сирлиқ тәрипидин бишарәт бәрмәктә.

Биз зүмрәт давутниң ейтқанлириға асасән сақчи пәридә әмәтниң өлүм сәвәбини енқлаш яки дәлилләш имканийити йоқ шараитта, пәридәниң әйдиз вироси билән өлүп кетиш еһтималлиқи һәққидики соаллимизни әйдиз мутәхәсислиридин, вашингтон мәркизий дохтурханисида ишләватқан җүрәт обул әпәндигә мураҗиәт қилдуқ.

Җүрәт әпәндим пәридәниң әйдиз вирусидин юқумланғанлиқиға диагноз қоюлуп, юқумлиниш нәтиҗидә 3ай ичидә қаза тепиши мүмкин әмәс дәп анализ қилди.

Зүмурәт йәнә, гәрчә пәридә сақчи болсиму әмма униң бир уйғур аял вә бир инсан болуш сүпити билән аилиси, достлири вә хизмәтдашлириға һәтта җәмийәткиму иллиқлиқ йәткүзүп кәлгән, меһрибан бир аял икәнликини алаһидә тәкитләйду. У һаят вақтида аммиви сахавәт ишлиригиму аваз қошуп вә өз маашиниң мәлум бир қисмини сахавәт ишлириға атиғаникән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.