“Aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige jazani kücheytish” teklipi xitay xelq qurultiyigha yetti

Muxbirimiz gülchéhre
2016.03.15
yutken-bala-balilar-1.jpg Yütken balilarni izdesh elani chaplimaqta.
Social Media

Tengritagh torining ikki yighin xewirige qarighanda 12-martqiche 12-nöwetlik memliketlik xelq qurultiyi 4-yighinigha qatnashqan shinjang wekiller ömiki yighin'gha jem'iy 216 parche teklip-tewsiye sun'ghan. Buning ichide “Jinayi ishlar qanuni” diki “Aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige qattiq zerbe bérish”ke qarita tüzitish kirgüzüsh toghrisidiki tewsiye Uyghur ammisi nuqtiliq köngül bölüwatqan mesile.

Xewerde éniqlima bérilishiche, “Jinayi ishlar qanuni”diki “Aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige qattiq zerbe bérish”ke qarita tüzitish kirgüzüsh toghrisida tewsiyede ayallar we balilarni aldap sétish jinayitini qet'iy tosush otturigha qoyulghan, buningda asasliq üch nuqta bar bolup: birinchi, qanunni qattiq ijra qilip, aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige bolghan zerbisini kücheytish؛ ikkinchi, “Jinayi ishlar qanuni”gha yenimu tüzitish kirgüzüp, aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige bolghan jazani yenimu kücheytish؛ üchinchi, köp xil shekil arqiliq qanunni omumlashturup, jem'iyettiki her sahege, bolupmu déhqanlargha “Jinayi ishlar qanuni”gha alaqidar belgilimilerni bildürüsh.

Xitayning “Jinayi ishlar qanuni” gha asasen, ayallar, balilar élip satqanlargha besh yildin 10 yilghiche muddetlik qamaq jazasi bérilidighan bolup, bu üchtin yuqiri ademni aldap sétish qatarliq sekkiz ehwalni öz ichige alidighan bolup, 10 yildin yuqiri muddetlik qamaq jazasidin biwasite muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilish, ehwali alahide éghir bolghanlargha ölüm jazasi bérish qatarliqlar.

Xitay aliy xelq sot mehkimisi élan qilghan toluq bolmighan statistikilargha asaslan'ghanda, 2000-yilidin buyan 16 délodiki 25 ademge bala aldap sétish jinayiti bilen ölüm jazasi bérilgen, buning ichidiki bash jinayetchi jyang keyji bashchiliq qilghan yünnendiki 36 kishilik bowaqlarni élip sétish shaykisi 223 bowaqni élip satqan bolup, ularning ichidiki sani eng köp hésablinidiken. Délodiki aldap sétiwétilgen balilarning köpinchisi jenubiy xitay tereptiki ölkilerdin bolup,yene téxi dölet halqighan wiyétnamdiki bowaqlarni sétish qilmishimu bar iken.

Xitay hökümiti teshwiqatlirida qattiq jazalash we her tereplime tüzesh tedbirlirining tedrijiy mukemmelleshtürüsh netijiside bu türlük jinayetlerning sadir bolush nisbiti töwenligenlikini körsitiwatqan bolsimu, inkas we uchurlardin eksiche Uyghur élida, balilarni aldap sétish jinayiti délolirining sadir bolush nisbiti körünerlik derijide éship barmaqta, hetta balilarni aldash, oghrilashtin tereqqiy qilip ashkara halda bulash, görüge éliwélish, bulap kétish derijisige bérip yetken. Ötken yili Uyghur élida ündidardiki dostlar chembirikide “Bala élip satidighanlargha ölüm jazasi bérish” ni qollash toghrisidiki süretlik xewerler téz sür'et bilen tarqilip, ammining balilar we ayallarni aldap sétish qilmishlirigha bolghan chongqur naraziliqi we nepritini toluq ipadilep berdi. Uyghurlar ijtima'iy taratqularda “Bala oghrilighanlargha qilche sala sülih qilmay ölüm jazasi höküm qilish kérek” dégen telep kücheygenliki melum.

Öz öyining ishik aldida oynawétip yötüp ketken qizi süriyenbi izdeshni ikki yildin béri bir künmu toxtitip qoymighan dörbéljindiki élnur, ijtima'iy taratqularda ene shu teklip üchün awaz toplash pa'aliyitide aktip rol oynighan, yitken balilarni izdesh pida'iysigha aylan'ghan bextsiz anilarning biri.

Élnur xanim, xelq qurultiyi 4-yighinigha qatnashqan wekillerning yighin'gha “Aldap sétilghan ayallar we balilarni sétiwélish jinayitige qattiq zerbe bérish”ke qarita tüzitish kirgüzüsh teklipi sun'ghanliqini, ammining bu jehettiki inkasi we aktip pa'aliyetlirining netijisi dep qarydighanliqini otturigha qoydi. U yene pikir qoshup mundaq dédi: “Ayallar we balilarni aldap sétish jinayitini qet'iy tosush üchün adem bédiklirige kengchlik qilishqa qet'iy bolmaydu, emma ulargha ölüm jazasi bérish bilen ularning oghrilighan balilargha ziyankeshlik qilish éhtimalimu yuqirilishi mumkin, shunga jinayetchilerni özlükidin jinayitini iqrar qilidighan, balilarni ata-anisigha qayturup töwe qilishqa righbetlendüridighan tedbirler üstide oylinish kérek. Bu xil jinayetlerning köpiyip kétishini aldap sétish jinayitige zerbe bérish salmiqining ajizliqidinla körüshke bolmaydu, méningche balilarni sétiwalghuchilarmu bu xil jinayetlerni tosushqa qiyinliq tughdurup kéliwatqan yene bir muhim amil balilarni sétiwalghuchilarghimu oxashla éghir jaza körüsh zörür, bu xil jinayetlerni pütünley tosush üchün bula kupaye qilmaydu, dölet pütkül jem'iyette balilarning qanunluq hoquqini pütkül küchi bilen qoghdaydighan, balilarni aldap sétish jinayetchilirini ortaq pash qilip tosaydighan bir omumiy keypiyat yaritish kérek.”

Yéqinqi yillardin buyan Uyghur rayonida jinayetchi unsurlar izchil türde xéyim-xetiri töwen, paydisi köp bu jinayetni keng kölemde élip bérip ölke, rayon hetta dölet halqish derijisige bérip yetmekte. Bu xil jinayetlerge zerbe bérish salmiqi toghrisida ziyaritimizni qobul qilghan “Qabi” adwokatlar jem'iyitidin ismini ashkarilashni xalimighan bir Uyghur adwokat, Uyghur rayonida yüz bergen bu xildiki jinayetlerde ayallarni aldap sétish asasen yoq déyerlik bolsimu, birqisim jinayet shaykiliri balilarning özini qoghdiyalmasliqidek ajizliqidin paydilinip kelgüsining ümidi bolghan balilargha élip kéliwatqan ziyankeshlikining kishini oygha salmay turalmaydighanliqini bildürdi. Bu adwokatning chüshendürüshiche, qanun boyiche jinayet sadir qilghuchi peqet sétish meqsitide aldash, tutup kétish, sétiwélish, sétish, tapshuruwélish, ewetip bérish, ötküzüp bérish qilmishlirining birersini sadir qilsila ayallar, balilarni aldap sétish jinayiti shekillendürgen bolidiken. Jazamu uning qollan'ghan wasitilirining xili we qebihlik derijisige asasen békitilidiken.

Adette ayallar, balilarni aldap sétish jinayitidiki tapshurwilish, yoshurush, ötküzüp bérish, sétiwélish qatarliq qilmishlar birlikte ilip bérilidu. Ziyankeshlikke uchrighuchi sitilghandin kiyin jinayet andin axirlashqan bolidu

Bu adwokat yene balilarni aldap sétish jinayitining aldini élishtiki bir qanche pikrini otturigha qoyup “Qorumigha yetmigen balilar ziyankeshlikke uchrighuchi bolghanliqi üchün bu xil délolarda satqan bolsimu, sétiwalghan bolsimu oxshashla balilarni aldap sétish jinayiti boyiche bir terep qilish kérek, jinayetchiler ammining öz hoquq-menpe'etini qoghdash éngining töwenliki we saddiliqi qatarliq qolayliqlardin paydilinip ketmekte, ata-anilarmu balilarni yüksek mes'uliyet tuyghusi bilen qoghdishi kérek. Hoshyar bolushi zörür,ammigha balilarning hoquq-menpe'etini qoghdashqa ehmiyet bérish we qanun éngi terbiyisini kücheytish kérek. Balilarni aldap sétish qi'ilmishigha ortaq zerbe bérish kérek.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.