Хитай чәрчәндики уйғур сақчи кадирини “террорчи вә 3 хил күч билән һәмкарлашти” дәп тутқун қилған

Мухбиримиз гүлчеһрә
2018.08.20
saqchi-ghalip-tursun-ikki-yuzlimichi.jpg Чәрчәндә “террорчи вә 3 хил күч билән һәмкарлашти” дәп тутқун қилған уйғур сақчи кадири ғалип турсун. (Мунасивәтлик тор бәттин сүрәткә елинған)
chinatimes.com

Корлада чиқидиған байинғолин гезити 18-авғуст санида, чәрчән наһийәлик җамаәт хәвпсизлик идарисиниң сабиқ сиясий комиссари ғалип турсунниң қолға елинғанлиқи елан қилинди. Ғалип турсун һәққидә хитай даирилири чиқарған әйибнамидә, униңға сиясий интизам җәһәттә вә бөлгүнчиликкә қарши җәңдә еғир хаталиқ өткүзгән, узун мәзгилдин буян террорчилар, 3 хил күчләр билән һәмкарлишип уларға чапан япқан дегәндәк җинайәтләрни артип, әдлийә тармақлириниң бир тәрәп қилишиға өткүзүп бәргән. Ғалип турсун хитайниң уйғур районида һәр саһә бойичә икки йүзлимичиләргә зәрбә бериш һәрикитини башлиғандин буян, җамаәт хәвпсизлик саһәсидә икки йүзлимичилик билән әйиблинип җазаланғанлар ичидики әң юқири дәриҗилик кадир һесаблиниду.

Чәрчән наһийәлик җамаәт хәвпсизлик идарисиниң сабиқ сиясий комиссари ғалип турсунниң қолға елинғанлиқи һәққидә уйғур аптоном районлуқ партком, байинғолин областлиқ вә чәрчән наһийәлик интизам тәкшүрүш комитетлири болуп 3 дәриҗилик орган чиқарған уқтурушта көрситилишичә, ғалип турсун өткүзгән еғир сиясий хаталиқ вә интизамсизлиқ қилмишлири үчүн, партийәдин қоғлап чиқирилип, вәзиписидин қалдурулуп, барлиқ мал-мүлки мусадирә қилинип, әдлийә тармақлириниң қанун бойичә бир тәрәп қилинишиға өткүзүп берилгән.

Бирақ, 3 дәриҗилик интизам тәкшүрүш оргининиң тәстиқи билән рәсими қолға елинған ғалип турсунниң қачан қолға елинғанлиқи һәққидә ениқ мәлумат берилмигән. Әң дәсләп буниңға даир учур тоқсу наһийәсиниң һөкүмәт торида 1-авғуст елан қилинған болуп, бу хәвәрдә, 31-июл күни тоқсу наһийәси җамаәт хәвпсизлик сепидики 500 нәпәр кадир-сақчиниң қатнишиши билән “ғалип турсун делосидин ибрәт елиш мәхсус йиғини” ечилғанлиқи хәвәр қилинған. Йиғинда ғалип турсунниң узун йилдин буян алаһидә хизмәт шараити вә һоқуқидин пайдилинип өткүзгән еғир хаталиқи паш қилинип, ғалип турсунға охшаш икки йүзлимичиләрниң җамаәт хәвпсизлик сепигә сиңип киришиниң алдини елиш, уларни тазилашта күчлүк сәгәклик билән җәң қилиш керәклики, болупму һазирқидәк җиддий сиясий вәзийәттә һәр бир сақчи-кадирниң өзини тәкшүрүп, тәлтөкүс садақәтмән болушиниң шәрт икәнлики тәкитләнгән иди.

Хитай даирилириниң икки йилдин буян һәр саһәдин юқири дәриҗилик уйғур кадирларни “икки йүзлимичи” дегәндәк әйибләшләр тохтимай җазалап тазилаватқанлиқи ашкарилинип кәлмәктә. Ғалип турсун җамаәт хәвпсизлик саһәсидә һазирғичә “икки йүзлимичилик” қилмиши билән җазаланған тунҗи уйғур кадир саналмисиму, әмма җазаланғанлар ичидики әмәл дәриҗиси әң юқири рәһбирий кадир икәнлики пәрәз қилинмақта.

2017-Йили 2-айда аптоном районлуқ маарип назаритиниң назири саттар савут, уйғур аптоном районлуқ хәлқ һөкүмитиниң сабиқ баш катипи алимҗан мәмтимин, уйғур аптоном районлуқ иҗтимаий пәнләр академийәсиниң муавин башлиқи абдуразақ сайим қатарлиқларниң, уйғур аптоном районлуқ маарип назаритиниң йәрлик милләт оқуғучилириға түзүп тарқатқан “тил-әдәбият”, “тарих” вә “әхлақ” дәрсликлиридә “пантүркизм”, “панисламизм” вә “миллий бөлгүнчилик” идийәлири тәрғиб қилинған дегән әйибләшләргә бағлап қолға елинғанлиқи инкас қилинған иди.

Җамаәт хәвпсизлик саһәсидә икки йүзлимичилик билән әйиблинип җазаланғанлар ичидики һазирғичә әң юқири дәриҗилик әмәлгә игә кадир һесабланған ғалип турсунға сиясий интизам җәһәттә: “узун мәзгилдин буян вәзиписидин пайдилинип террорчилар, 3 хил күчләрниң җинайәт өткүзүшигә һәмкарлашқан, уларниң қанун торидин қутулуп йәниму еғир җинайәтләрни садир қилиши үчүн ян таяқ болған. Һоқуқидин пайдилинип уларға чапан йепип, миллий өчмәнликни тәрғиб қилған” дегәндәк җинайәтчиләр артилғандин сирт йәнә униң һоқуқидин пайдилиниш парихорлуқ қилғанлиқи һәққидиму нурғун дәлил-испатларниң барлиқи қәйт қилинған. Бирақ уқтурушта униң конкрет җинайити һәққидә һечқандақ учур яки дәлил көрситилмигән. Ғалип турсунниң шәхси учурлириму берилмигән.

Биз ғалип турсун һәққидә йәниму тәпсилий мәлуматлар елиш үчүн байинғолин области вә чәрчән наһийәлик җамаәт хәвпсизлик тармақлириға көп қетим телефон қилған болсақму, җаваб елиш мумкин болмиди.

Мәзкур хәвәр 18-авғусттин башлап иҗтимаий таратқулардиму тарқилишқа башлиғандин кейин уйғурларда бәлгилик диққәт вә ғулғула қозғимақта. Радийомизға өзиниң ғалип турсунни тонуйдиғанлиқи һәққидиму инкас қилғучиларму болди. Түркийәдики мәлум университетниң бир қиз оқуғучиси аилисиниң ғалип турсун аилиси билән йеқин өтидиғанлиқини вә уни кичикидин яхши тонуйдиғанлиқини билдүрди.

Бу қизниң ейтишичә, ғалип турсун 6-айларда чәрчәндә қолға елинған болуши мумкин икән. Бу йил 56 яшларға киргән ғалип турсун, чәрчәнгә йәрлик, у бир өмүр чәрчән наһийәлик җамаәт хәвпсизлик идарисидә хизмәт қилған вә сиясий комиссар болуш җәрянида һечқандақ парихорлуқ яки сиясий хаталиқ өткүзгәнлики һәққидә инкас болуп бақмиған, у өзи хушхуй киши болуп алдиға кәлгән һаҗәтмәнләргә даим силиқ яхши муамилә қилғачқа вә вәзипә иҗра қилишта адил болғачқа, җамаәт алдидики тәсири башқа сақчиларға қариғанда алаһидә яхши болуп кәлгән икән.

Бу қиз хитай даирилириниң, уйғурларға һесдашлиқ қилған кадирларни қоймай җазалаватқан нөвәттикидәк күндә, гәрчә ғалип турсунға икки йүзлимичи дәп еғир җинайәтләрни артишиға һәйран қалмиған болсиму, әмма ғалип турсунниң парихорлуқ җинайити өткүзүшигә ишәнмәйдиғанлиқини билдүрди. Униң дейишичә, ғалип турсун гәрчә юқири һоқуқлуқ кадир болсиму өзиму вә униң аилисиму башқа охшаш һоқуқлуқ кадир сақчиларға қариғанда аддий-садда яшап кәлгән икән.

Ғалип турсун вәзипә өтигән чәрчән наһийәси уйғур елиниң әң җәнуби қисмиға тоғра келидиған хитай бойичиму йәр көлими чоң наһийә һесаблиниду. Хитайниң 2012-йиллиқ нопус истатестикисида көрситилишичә, чәрчән наһийәсиниң омумий нопуси 100 миңға йеқин болуп, униң 72% тин артуқини уйғурлар тәшкил қилиду. Чәрчән наһийәси уйғурлар зич олтурақлашқан чәт наһийәләрдин бири һесаблиниду

Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришит ғалип турсун мәсилиси һәққидә инкас билдүрүп мундақ деди: “ғалип турсунниң, террорчиларға янтаяқ болди дегәндәк әйибләшләр билән қолға елиниши, хитайниң нөвәттә һәтта йиллардин буян өзиниң уйғурларға қаратқан қаттиқ бастуруш сияситини биваситә иҗра қилип келиватқан кадирлириғиму ишәнмәйдиғанлиқиниң бир дәлили вә бу мисал уйғур елидә хитайниң сиясәтлирини халап яки мәҗбурий иҗра қиливатқан барлиқ кадирларға өзлириниңму һаман бир күни җазалинидиғанлиқиға берилгән агаһландуруш сигнали”.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.