Йәкәндики “елишқу вәқәси” дә йәрлик аһалиләр 15 күнгичә өйдин талаға чиқалмиған

2014‏-Йили 28‏-июл күни йәкәндә йүз бәргән “елишқу вәқәси” дә хитай һөкүмити икки тәрәптин җәмий 114 кишиниң өлгәнликини елан қилған болса, дуня уйғур қурултийиниң алий рәһбири рабийә қадир ханим әйни вақитта вәқәдә 2000 чә кишиниң өлгәнликини илгири сүргән иди. Бүгүн зияритимизни қобул қилған түркийәдики тиҗарәтчи абдураһман һәсән өзиниң әйни чағда вәқә йүз берип бир айдин кейин йәкән елишқудики достини көрүшкә барғанлиқини вә бу җәрянда вәқә һәққидә нурғун тәпсилатларни аңлиғанлиқини билдүрди. Абдурахман һәсән шу чағда йәкәндә көргән-аңлиғанлириға асасән, елишқудики қирғинчилиқниң еғирлиқи сәвәбидин 4 кәнттики 80 чә мәһәллә кишилириниң 15 күнгичә қорқуп өйдин талаға чиқалмиғанлиқи, даириләрниң мәхсус “аһалиләрни өйдин талаға чиқириш” хизмити ишлигәнликини ашкарилиди.

Хитай даирилири йәкәндики “елишқу вәқәси” ниң йүз бәргәнликини 3 күн кечиктүрүп хәвәр қилған, хәвәрлиридә өлгүчиләр санини дәсләптә 10 нәччә дәп елан қилған болсиму, әмма бирнәччә күндин кейин 114 дәп пәрқлиқ мәлумат бәргән иди. Даириләр мәзкур вәқә һәққидә чолта вә муҗимәл хәвәр бәргәндин башқа, вәқәниң йүз бәргәнлики вә 4 кәнттики 80 чә мәһәллә кишилириниң қирилип кәткәнлики һәққидә учур тарқатқан 23 яшлиқ абабәкри рәһимни җазалап түрмигә ташлиған иди. Бәзи хәлқара ахбарат вастилири өз вақтида вәқәдә өлгәнләрниң һәқиқий санини ениқлаш үчүн хели урунуп баққан болсиму, әмма райондики чәклимиләр сәвәбидин бу һәқтә бир нәтиҗигә еришәлмигән иди.

Игилишимизчә, нөвәттә түркийәдә яшаватқан тиҗарәтчи абдурахаман һәсән әйни чағда йәкән елишқуға хизмәт гурупписи қатарида чүшкән бир достини, йәни уйғур аптонум райониниң муавин рәислиридин бири болған әркин турахунниң иниси җүрәт турахунни йоқлап барған. Әйни чағда қәшқәр вилайәтлик сода идарисиниң секретари болған җүрәт турахун елишқуда ишлигән вә ишләватқан хизмәтлири һәққидә абдурахман һәсәнгә мәлумат бәргән. Ашкарилинишичә, вәқәдә 4 кәнттә еғир қирғинчилиқ йүз бәргәнлики үчүн йәрлик аһалиләр қорққинидин 15 күнгичә өйлиридин тала-түзгә чиқалмиған. Хизмәт гурупписидикиләр өйму өй зиярәт қилип, сиртта уруш болмайватқанлиқи, пәқәт бир қисим аталмиш “террорчилар” ниң өлтүрүлгәнликини тәшвиқ қилип вә буниңға ишәндүрүп, уларни өйдин сиртқа чиқишқа җасарәтләндүргән. Дейилишичә, гәрчә җүрәт турахун кишиләрни талаға чиққудәк җасарәткә әкилиш үчүн 15 күн кәткәнликини баян қилған болсиму, вәқәдин бир ай кейин елишқуға барған абдурахман һәсән әслидә шунчә ават болған бу базарниң бир қисим мәһәллиридә һеч бир адәм көрмигән.

Хитай даирилири әйни чағдики хәвәрлиридә вәқәдә тунҗи қетим учқучисиз айропилан йәни “Dron” қолланғанлиқини ашкарилиған болсиму, буни пәқәт учур игиләш үчүн қолланғанлиқини тилға алған иди. Абдурахман һәсән оқ вә зәрбә излириға асасән аһалиләрниң вә уларниң өй-варанлириниң һавадин қаттиқ зәрбигә учриғанлиқини илгири сүриду.

Хитай даирилири 2015‏-йили ақсуниң бай наһийәсидә вәқә йүз бәргәндә 56 күнгә қәдәр учурни ташқи дунядин сир тутқан. Ахири вәқәдә икки тәрәптин 50 нәччә киши өлгәнликини, өлгәнләр арисида 5 нәпириниң сақчи икәнликини ашкарилиған иди. Әмма хитайниң 2016‏-йили елан қилған “мәмликәтлик қәһриманлар тизимлики” дин байдики вәқәдә өлгән сақчилар саниниң 5 әмәс, аз дегәндә 13 икәнлики дәлилләнгән иди. Абдурахман һәсәнниң баянлиридин вәқәдә өлгүчиләрниң ениқ сани мәлум болмиған болсиму, әмма вәқәдә өлгүчиләр санниң аз әмәслики, кичикрәк бир наһийәниң аһалисигә баравәр нопусқа игә болған елишқу базирида вәқәдин бир ай кейинму кочиларда адәм көрүлмәсликтәк бир әндишилинәрлик реаллиқ ашкариланди.