D u q xitayning yeken we yéngisarda 9 Uyghurni sotlighanliqini eyiblidi

Birnechche kündin buyan ammiwi tor béketliridin sinna, suxu qatarliqlarda da'irilerning yeken we yéngisar nahiyiside 9 neper Uyghurgha éghir jaza höküm qilghanliqi heqqide munaziriler bérilgen bolup, bu Uyghurlarning tor béketliride diniy eqidilerni we chet'el metbu'atlirida ashkara élan qilin'ghan xewerlerni tarqatqini üchünla eyiblinip, nechche yilliq qamaq jazasigha höküm qilinishning tolimu éghir jaza ikenliki we xitay hökümitining Uyghurlargha adaletsiz mu'amile qiliwatqanliqi ilgiri sürülmekte.

Xitayning xelq torining 27-awghust künidiki xewiridin melum bolushiche, da'iriler 21-awghust küni qeshqer wilayitining yeken nahiyisi we yéngisar nahiyiside sot échip, milliy bölgünchilik we qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullan'ghan dégen jinayet bilen yene toqquz neper Uyghurni 5 yildin 10 yilghiche muddetlik qamaq jazasigha höküm qilghan.

Yekende échilghan sotta nur'eli abduréshit, yüsüp exmet, memetniyaz ayup we toxti qadir qatarliq 4 neper Uyghurgha jaza höküm qilin'ghan bolup, nur'eli abduréshit we yüsüp exmet ikkiylen'ge “Tor atlap chet'el torigha chiqqan we milliy öchmenlik peyda qilidighan diniy eqidiler teshwiq qilin'ghan yazmilarni dölet ichidiki tor béketlirige köchürüp tarqatqan” dégen jinayet artilip, muddetlik 9 yilliq qamaq jazasi bérilgen. Memetniyaz ayupqa “Milliy öchmenlik peyda qilishqa urun'ghan” dégen jinayet artilip 10 yilliq muddetlik qamaq jazasi bérilgen. Sotning xelq torigha köchürüp bésilghan, memetniyaz ayup heqqidiki eyibnamisidiki “Memetniyaz ayup 2013-yili 2-ayda milliy öchmenlik we milliy kemsitish teshwiq qilin'ghan mikro saqlighuch sétiwélip, öyide ayali bilen téléfonda körgen. 2013-Yili 4-ayning axiri 5-ayning béshida bu mikro saqlighuchni bashqa ikkiylen'ge körüsh üchün bergen” dégen bayanlar, memetniyaz ayupning 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinishining jinayi pakitliri süpitide körsitilgen. Toxti qadirgha “A'ilisi we qoshniliri arisida qanunsiz diniy eqidilerni teshwiq qilghan, shenbe,yekshenbe qatarliq dem élish künliride 3 neper ösmürge diniy telim bergen. 40 Tin artuq ademni toplap “Teblix” uyushturup, diniy esebiylikni teshebbus qilghan” dégen jinayet artilip 10 yilliq muddetlik qamaq jazasi höküm qilin'ghan.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit, bügün radi'omiz arqiliq bayanat bérip, xitay hökümitining ötken hepte yeken we yéngisar nahiyiliride sot échip yene 9 neper Uyghurgha éghir qamaq jazasi bergenlikini qattiq eyiblidi.

Bayanatchi dilshat rishit da'irilerning bu qétimqi sotta jazagha höküm qilin'ghan Uyghurlargha artqan jinayi pakitlirining ulargha bu qeder éghir jaza bérilishige seweb bolalmaydighanliqini bildürüp, Uyghurlar üstidin échilghan bu sot xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan milliy kemsitish we diniy basturush siyasitining pakiti ikenlikini bildürdi.

Yéngisar nahiyiside échilghan sotta “Qanunsiz diniy pa'aliyetler bilen shughullan'ghan” dégen jinayet bilen eyiblen'gen 5 kishi emeliyette yash-ösmürlerge diniy telim-bergüchiler we xitay ölkiliride neshr qilin'ghan diniy kitablarni satquchilar bolup, sulayman eziz we uning ayali anargül obulséyit ikkisi a'iliside ilgiri-kéyin bolup 31 ösmürge diniy telim bergini üchün bu ikkiylen'ge 7 yilliq we alte yérim yilliq muddetlik qamaq jazasi bérilgen. Emettoxti awut we uning akisi memet'imin dawut a'iliside mektep yéshidiki 3 baligha uzun mezgil diniy telim bergen, qanunsiz diniy neshr buyumlirini tarqatqan dégen jinayet artilip ulargha ayrim-ayrim halda 5 yilliq we 7 yilliq qamaq jazasi bérilgen. Abla eysaghimu öyide shexsi mektep échip uzun mezgilgiche mektep yéshidiki üch baligha diniy telim-terbiye bergen dégen jinayet artilip, 6 yilliq muddetlik qamaq jazasi bérilgen.

Dilshat rishit bu heqte toxtilip, xitay sotida “Atalmish qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullandi” dep eyiblinip jazalan'ghanlarning emeliyette, musulmanlarning eqelliy hoquqi bolghan diniy telim élish hoquqigha asasen, yash-ewladlargha diniy telim bergenliki üchünla 5 yildin 7 yilghiche bolghan muddetlik qamaq jazasigha höküm qilinishi, xelq'ara diniy erkinlik qanunini depsende qilish bolupla qalmastin, belki xitayning öz qanunida belgilen'gen puqralarning diniy telim élish erkinliki bar dégen belgilimige xilap ikenlikini bildürüp, “Da'iriler nöwette sherqiy türkistandiki Uyghurlargha qarita diniy jehettin basturush élip bériwatidu” dédi.

Melum bolushiche, bu qétim échilghan sot xitay saqchilirining qaghiliq yilqichi yézisidiki sayda Uyghurlarni qirghin qilish weqesidin bir kün kéyin échilghan bolup,xitay da'iriliri20-awghust qaghiliq yilqichi yézisida Uyghurlarni qirghin qilish weqesi yüz bérip bir heptidin kéyin, yeni erkin asiya radi'osi qatarliq chet'el metbu'atliri qaghiliqta Uyghurlarni oqqa tutush weqesi yüz bergenlikini xewer qilghandin kéyinla, 25-awghust küni bu heqte xewer bergen idi. Bu qétim yeken we yéngisarda échilghan sot heqqidimu xitayning ammiwi tor béketliridin sinna, suxu qatarliqlar xelq toridiki xewerni köchürüp bergen bolsimu, emma Uyghur aptonom rayon da'irilirining shinjang géziti, tengritagh tori qatarliq hökümet metbu'atlirida qeshqerning yeken we yéngisar nahiyiliride sot échilghanliqi heqqide xewer bérilmidi.