Сәуди әрәбистан хитайға қайтуруп бәргән уйғур мусапири осман әхмәт тохтиниң қудисиниң пүтүн аилиси түрмидә икән

Мухбиримиз әркин
2020.10.14
seudi-uyghur-pasport.jpg Мәлум бир уйғур вақти өтүп кәткән хитай паспорти билән хитай әлчиханисидин берилгән саяһәт кинишкисини тутуп турған көрүнүш. 2019-Йили 2-өктәбир, сәуди.
AFP

Сәуди әрәбистан һөкүмитиниң йеқинқи 4 йил ичидә түркийәдин өмрә һәҗгә барған яки сәуди әрәбистанида яшаватқан уйғурлардин аз дегәндә 5 кишини тутқун қилип, хитайға қайтуруп бәргәнлики мәлум болған. Радийомиз хитайға қайтурулған тутқунларниң ичидики 4 кишиниң кимликини ениқлап чиққан болуп, хотәнлик тиҗарәтчи осман әхмәт тохти әнә шуларниң бири иди.

Мәлум болушичә, нөвәттә осман әхмәт тохтиниң түркийәдә қалған аилиси уларниң хотәндә қелип қалған 3 пәрзәнтидин чоң қизи вә униң йолдишиниң 15 йиллиқ кесилгәнлики, униң йолдишиниң қалған 2 акиси билән қейнианисиниң түрмидә икәнликигә даир учурларға еришкән. Осман әхмәт тохтиниң 3 пәрзәнти билән түркийәдә яшаватқан аяли судиниса ханим 13-өктәбир зияритимизниң қобул қилип, қизи вә қудисиниң аилисидики әһвалларни ашкарилиди.

Судиниса ханимниң тәкитлишичә, униң күйоғли абдулетип “қуран” дәрси алғанлиқи үчүн кесилгән. Судиниса ханим мундақ деди: “балилиримниң әһвалидин һечқандақ хәвирим йоқ. Қейниатисиму йоқ, күйүоғлумму йоқ, уни 2016-йили 15 йиллиқ кесивәткән. Күйүоғлумниң исми абдулетип абдуғени иди. Укамниң исми абдуғени абдулетип, күйүоғлумниң исми абдулетип абдуғени. ‛укамниму елип кетипту‚ дәп аңлиған, лекин қоюп бәрдиму-бәрмидиму билмидим, хәвирим йоқ. Күйүоғлумни бизниң өйдә йолдишимдин ‛қуран‚ ни ядқа алған, шуниңдин тутулғанлиқини аңлидуқ, әмма йәнә башқа қандақ сәвәб барлиқини билмидуқ.”

Судиниса ханимниң тәкитлишичә, униң аял қудиси хәйриниса вә униң қалған икки оғлиму түрмидә икән. Судиниса ханим мундақ деди: “күйүоғлумниң дадиси кичик оғлини елип чәтәлгә йенип чиқиптикән. Күйүоғлум билән хотәндә 3 оғли қалған. Үч оғулни 15 йиллиқтин кестиветипту, дегән хәвәрни алдим. У чағда мән мәккидә идим, 2017-йили алған бу хәвәрни. Бир аилидин 3 оғулниң үчилиси түрмидә, анисиму түрмидә. Қизимниң я дадиси йоқ, я қейниатиси йоқ, я йолдиши йоқ, дәп әнсирәп олтурғантим. Қоюп бәрдиму-бәрмидиму, хәвирим йоқ. Лекин 2017-йили түрмидә, дәп аңлиған. Аял қудамниң исми хәйриниса, әркәк қудамниң исми абдуғени һаҗим. Оғуллириниң бириниң исми абдурешит, бириниң исми аблиһәт, аблиһәт дегини әң чоңи. Абдулетип мениң күйүоғлум, балиларниң иккинчиси. Абдурешит дегән оғли 22-23 яшларда иди.”

Түркийәдики вәқәдин хәвәрдар бир затниң радийомизға билдүрүшичә, адвокатлар һөкүмәт қаналлиридин осман әхмәт тохтиниң техи кесилмигәнлики, лекин униң күйоғли билән қизиниң 15 йиллиқ кесивәтилгәнлик хәвирини алған. У 13-өктәбир зияритимизни қобул қилип, мундақ деди: “адвокат мушу йеқинда уқушуптимиш, осман қариһаҗим дәйттуқ, осман һаҗим һазир вәтәндәмиш, вақитлиқ тутуп турулуветиптимиш, уни техи кәсмәпту. Һазир түрмидикән. Адвокат һазир хитайниң түрмисидә икәнлики, лекин манчә йиллиқ дәп техи кесмигәнлики, чоң қизи болидиған, у қизиниң йолдишини 15 йиллиқ, қизини 15 йиллиқ кесип елип кәткәнлики һәққидә бир аз хәвәр бәрди, лекин тәпсилий хәвәр бәрмиди.”

Осман әхмәт тохти 2018-йили сәуди әрәбистанға өмрә һәҗигә барғанда тутқун қилинип, хитайға өткүзүп берилгән. У сәуди әрәбистан һөкүмитиниң йеқинқи 4 йил ичидә түркийәдин өмрә һәҗгә барған яки сәуди әрәбистанда туруватқан уйғурлардин тутқун қилип, хитайға өткүзүп бәргәнлики ашкариланған 5 кишиниң бири. Радийомиз хитайға қайтуруп берилгән қалған 3 кишиниңму кимликини ениқлап чиққан.

Бу 3 кишиниң бири қәшқәрлик диний зат аблимит дамолламниң оғли нуруллаһ, қалған иккиси үрүмчилик тиҗарәтчи бәхтияр һаҗим вә хотәнлик тиҗарәтчи яқупҗан әхмәт қатарлиқлардур. яқупҗан әхмәтниң түркийәдә яшаватқан иниси 13-өктәбир телефонда мухбиримизға яқупҗанниң хитайға қайтуруп кетилгәнликини дәлиллигән болсиму, бирақ зияритимизни қобул қилишни рәт қилди.

Сәуди әрәбистан 1930-вә 1940-йиллирида уйғур мусапирлириға қоюн ечип, уларға панаһлиқ бәргән саналиқ дөләтләрниң бири болған иди. Сәуди әрәбистан хитай һөкүмити 1980-йиллардин башлап уйғурларға һәҗ йолини ачқандин кейин уйғурларниң ичидики ваһабий пикир еқимлирини қоллап кәлгән болсиму, әмма униң бу сиясити йеқинқи йилларда өзгәргән. Сәуди әрәбистанниң вәлиәһди, шаһзадә муһәммәд бин салман 2019-йили 2-айда хитайға қилған зияритидә хитайниң уйғурларға қаратқан сияситини қоллайдиғанлиқини билдүргән иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.