Qazaqistandiki Uyghur metbu'ati türlük qiyin mesililerge duch kelmekte

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2020.07.30
abdukerim-turdiyarof.jpg Abdukérim tudiyarof ependi.
RFA/Oyghan

Melumki, ötken esirning 20-yilliridin tartip qazaqistanda yashawatqan Uyghurlarning tili, edebiyati, ma'aripi, metbu'ati, sen'iti we bashqimu saheliri rawajlinishqa bashlap, bu jehette köpligen utuqlar qolgha kelgenidi. Ene shu bir esir dawamida onlighan, yüzligen ataqliq shexsler, yeni dölet erbabliri, alimlar, yazghuchilar, meripetchiler, sen'etkarlar yétilip chiqti. Kéyinki waqitlarda, yeni yéqinqi yillar ichide qazaqistan Uyghurliri özlirining ene shundaq köpligen meshhur shexsliridin ayrildi. Mushu yéqinda almuta shehiride péshqedem zhurnalist, pütkül hayatini Uyghur metbu'atining tereqqiyatigha béghishlighan, qazaqistan zhurnalistlar ittipaqi mukapitining sahibi, panfilof nahiyesining hörmetlik puqrasi atiqigha sazawer bolghan abdukérim tudiyarof 83 yéshida alemdin ötti. Uning wapati qazaqistan Uyghur metbu'atidiki bir yoqitish hésablandi. Uyghur metbu'ati nöwette türlük mesililerge yoluqmaqta.

Özining bir esirlik tarixigha ige qazaqistan Uyghur metbu'ati aldida bügün qandaq mesililer bar? ularni hel qilishta qandaq chariler körülüwatidu?

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan jumhuriyetlik “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri yérshat esmetof ependi bügünki künde qazaqistanda Uyghurlarning tili, edebiyati, sen'iti, metbu'ati we bashqimu sahelirining mewjut bolushi hem rawajlinishi üchün imkaniyetlerning bar ikenlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Bizde kadir teyyarlash mesilisi aldimizgha qoyghan bir mesile dep oylaymen. Sewebi uzun yillardin béri zhurnalist kadirlar teyyarlanmidi. Axirqi qétim 1988-yili qazaq milliy uniwérsitétining zhurnalistika fakultéti qarmiqida mexsus bölüm échilip, shu yerde Uyghur zhurnalistliri teyyarlinip chiqqan. Bu bölüm 6-7 yil mewjut boldi. Bir epsuslinarliq yéri, Uyghur methu'atchiliqi hazir yashlarni qiziqturidighan kesip bolmay qéliwatidu. Shuning üchün biz mumkinchiliklerni izdewatimiz”.

Yérshat esmetof yene yash zhurnalistlarni teyyarlash, terbiyelesh meqsitide her xil musabiqilerni uyushturuwatqanliqini, Uyghur yashliri ichide talantliq balilar köp bolghanliqtin Uyghur metbu'atining kadirsiz qalmaydighanliqini bildürdi. U shundaqla qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezasi, jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof bashchiliqida Uyghur kadirlirini yétishtürüsh mesilisi boyiche heriket qiliwatqanliqini bildürdi. Yérshat esmetof qazaqistanda Uyghur zhurnalistlirining chong bir guruppisining terbiyelinip chiqqanliqini, shularning biri abdukérim tudiyarofning pütkül angliq hayatini Uyghur medeniyitining, metbu'atining tereqqiyatigha béghishlap, yash kadirlarni teyyarlashta ünümlük emgek qilghanliqini tekitlidi.

Igilishimizche, abdukérim tudiyarof 1937-yili hazirqi almuta wilayiti panfilof nahiyesining nadek yézisida dunyagha kelgen. Shu yézida bashlan'ghuch sinipni püttürgendin kéyin, qoshna penjimdiki yette yilliq mektepte bilim alghan. Andin oqushini yarkent shehiride dawamlashturghan. 1965-Yili u almuta shehiridiki kirof namidiki qazaq dölet uniwérsitétining zhurnalistika fakultétini tamamlighandin kéyin, yigirme yil dawamida panfilof nahiyelik “Kolxozchilar awazi” gézitide bölüm bashliqi, bash muherrirning orunbasari xizmetliride bolup emgek qildi. U talantliq zhurnalist süpitide gézit pa'aliyitini yaxshilashqa, nahiyening iqtisadiy-medeniy tereqqiyatini yorutushqa munasip ülüshini qoshqan. Abdukérim tudiyarof 1979-yildin bashlap jumhuriyetler ara “Kommunizm tughi”, yeni hazirqi “Uyghur awazi” gézitining yéza igiliki, partiye hayati we ijtima'iy-siyasiy ishlar bölümlirini bashqurdi. Andin 2010-yilghiche taldiqorghan, yeni hazirqi almuta wilayiti, kéyin panfilof nahiyesi boyiche “Uyghur awazi” gézitining öz muxbiri bolup ishlep, hörmetlik dem élishqa chiqqan.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan zhurnalist minemjan asimof ependi mundaq dédi: “Bir küni abdukérim aka Uyghur metbu'atining tarixini ‛sada'i taranchi‚ gézitidin bashlash heqqidiki teshebbusumning ‛Uyghur awazi‚ da élan qilin'ghanliqigha nahayiti xursent bolghanliqini éytti. , 2008-yili türlük sewebler bilen maqaliler bésilmighachqa, zhurnalistika tetqiqatchiliri munir yérzin, saghimbay qozibayéflar bilen meslihetliship, qelemni qaytidin qolgha élishqa toghra kelgenidi. Buninggha Uyghur zhurnalistliri arisidin birinchi bolup ün qatqan abdukérim tudiyarof boldi. U öz waqtida yarkendte chiqidighan nahiyelik gézit tarixini nahiyening qurulghan waqtidin bashlap, ‛kembegheller awazi‚ning chiqqan yilini shu waqittiki ‛kommunizm tughi‚, yeni ‛Uyghur awazi‚ning bashlinishi dep qarash teklipining bolghanliqi heqqide éytti. Emma, bir échinarliqi, panfilof nahiyesidin chüshken bu teklipni shu waqittiki partiyewiy gézitimizning rehberliki ret qilghaniken.”

Minemjan asimofning éytishiche, aridin üch yil ötüp, qazaqistan parlaménti aliy kéngesh ezasi shahimerdan nurumofning “Uyghur awazi” gézitide “‛Uyghur awazi‚ ‛sada'i taranchi‚ning warisi” namliq maqalisi yoruq körgen bolup, birinchilerdin bolup bu pikirni abdukérim tudiyarof qollighaniken. U yene abdukérim tudiyarofning Uyghur metbu'atining 100 yilliqigha béghishlan'ghan chong pa'aliyetning ötüshige asasliq töhpe qoshqanliqini tekitlidi.

Melumatlargha qarighanda, hazirqi waqitta qazaqistanning almuta shehiride jumhuriyetlik “Uyghur awazi” gézitidin tashqiri yene, “Asiya bügün” géziti, shundaqla “Intizar”, éhsan” “Axbarat”, “Ghunche” zhurnalliri neshr qilinidiken. Uyghur tilida chiqiwatqan gézit-zhurnallarning mutleq köp qismi öz xirajitige tayinip yashawatqan bolup, ularni saqlap qélish üchün Uyghur ahalisi arisida her xil chare-tedbirler, xeyrxahliq heriketliri dawamliq yürgüzülüp turidiken.


Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.