Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati qazaqistandiki Uyghur mekteplirining ehwaligha ehmiyet bermekte

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.09.12
Yavropa-bikheterlik-ve-hemkarliq-qazaqistan-1.jpg Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati wekilliri bilen uchrishishtin körünüsh. 2019-Yili 6-séntebir, almuta.
RFA/Oyghan

Melumki, qazaqistan musteqilliq alghandin buyan qazaqistan hökümiti qazaq tilliq mekteplerdin tashqiri yene özbék, tajik we Uyghur tilliq milliy mekteplerning rawajlinishighimu alahide ehmiyet bérip kelmekte. Kéyinki waqitlarda bolsa, xelq'ara teshkilatlar mezkur milliy mekteplerni ziyaret qilip, ularning qazaqistan bilim bérish sistémisidiki ornini, rawajlinish yönilishlirini we bashqimu mesililirini tetqiq qilmaqta.

Yéqinda yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati wekilliri almuta shehiride pa'aliyet élip bériwatqan abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyede resmiy ziyarette boldi. Mezkur wekiller teripide yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining az sanliq milletler ishliri boyiche aliy komissari lambérto zaniyér, teshkilatning az sanliq milletler ishliri boyiche ishxanisi qarmiqidiki sherqiy yawropa, asiya we baltiq memliketliri bashqarmisining rehbiri bob din we bashqilar boldi. Wekiller bilen birge shundaqla almuta shehiridiki “Örléw” milliy kesipni mukemmelleshtürüsh merkizi xadimlirimu boldi. Uchrishishqa Uyghur ziyaliyliri, mektep memuriyiti, mu'ellimler we oqughuchilar qatnashti.

Aldi bilen wekiller ömiki mektepning yéngilan'ghan binasini, shu jümlidin ulugh mutepekkur sha'ir yüsüp xas hajipning 1000 yilliq tewelluti harpisida uning ismi bilen atalghan mektep kutupxanisini ziyaret qildi.

Uchrishishni gimnaziye mudiri, almuta sheherlik aliy kéngesh ezasi shawket ömerof échip, méhmanlarni tonushturdi. Andin sözge chiqqan yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining az sanliq milletler ishliri boyiche aliy komissari lambérto zaniyér abdulla rozibaqiyéf namidiki mezkur bilim dergahining qazaqistandiki az sanliq milletlerning bilim bérish sistémisini tetqiq qilishta zor ülge bolup hésablinidighanliqini, bu jehette mektep mudiri shawket ömerof emgikini yuqiri bahalaydighanliqini bildürdi. U yene mektepning chong netijilerge érishiwatqanliqini tekitlidi.

Nöwette sözge chiqqan mektep mudiri shawket ömerof qazaqistandiki Uyghur oxshash milletlerning öz ana tilida bilim élishi üchün barliq shara'itlarning yaritilghanliqini, yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining köp tilliq bilim bérish layihesi arqisida 2009-yili mezkur mektepte köp tilliq bilim bérish sistémisining kirgüzülgenlikini bildürdi. Shawket ömerof bu jehette bügünki alemshumul zamanda riqabetke taqabil turalaydighan bilimlik yashlarni terbiyeleshning bash meqset qilin'ghanliqini, kéyinki waqitlarda mektepning yaxshi körsetküchlerge érishiwatqanliqini otturigha qoydi.

Uchrishishta sözge chiqqan “Örléw” milliy kespini mukemmelleshtürüsh merkizining re'isi gülnas axmétowa, jumhuriyetlik “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri yérshat esmetof, “Turan dunyasi” jem'iyetlik fondining re'isi karlin mexpirof we bashqilar gimnaziyening yetken utuqliri, qazaqistanda bilim bérish sistémisining alahidilikliri heqqide öz pikirlirini bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining az sanliq milletler ishliri boyiche aliy komissari lambérto zaniyér ependi mundaq dédi: “Méning shuni éytqum kéliduki, bu intayin yaxshi mektep. Rastini éytsam, bilim bérishta töt tilni birleshtürüsh intayin qiyin. Emma bu yerde Uyghur tilining bir pütün Uyghur xelqining tili süpitide, eynen saqlinip qélishi muhimdur. Biz köp tilliq bilim bérish layiheside qazaqistanda 8 Uyghur mektipi bilen ishlewatimiz. Elwette, mezkur mektep bu layiheni emelge ashurushta intayin ülgilik we qiziqarliq mektep bolup hésablinidu, dep oylaymen”.

Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining Uyghur mekteplirige bolghan qiziqishi qachan bashlandi?

Abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziye mudiri shawket ömerof ependining pikriche, qazaqistandiki peqet Uyghurlarla emes, belki bashqimu döletlerdiki az sanliq milletler mekteplirining tereqqiyati yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining da'im nazaritide iken.

Shawket ömerof mundaq dédi: “Birinchidin, ularning tetqiq qiliwatqini, shu mekteplerde ana tilining da'irisi qanchilik, u qandaq tereqqiy étiwatidu hem uning üchün néme ishlar qiliniwatidu. Ikkinchidin, shu milletlerning dölet tilini özleshtürüshi qanchilik derijide. Qazaqistanda köp tilliq bilim bérish usuli 2008-yili birinchi prézidéntimiz nazarbayéf nursultan teripidin teshebbus qilindi. Shu waqittin tartip bu dawamliship kéliwatidu. Bu yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining programmisi bolghanliqtin, ular biz bilen hemkarliship ishlewatidu.”

Köp tilliq bilim bérish sistémisining Uyghur tilining rawajlinishigha selbiy tesiri bolushi mumkinmu?

Shawket ömerof yene mundaq dédi: “Ana tili qanchilik derijide tereqqiy étiwatidu? ana tilida derslikler barmu? köp tilliqni qandaq kirgüzdünglar dégen so'allar qoyuldi. Bizning layihemizmu, qiliwatqan ishimizmu shu, yeni ana tili asasida köp tilliqni rawajlandurush. Barliq penler bizde 100 pirsent ana tilida ötüwatidu. Mesilen, melum penler ana tili we qoshumche dölet tili usulida ötidu.”

Shawket ömerof shundaqla Uyghur mektepliride Uyghur tarixini oqutush mesilisi üstidimu toxtaldi.

Igilishimizche, qazaqistandiki 60 tin oshuq mekteplerde bilim éliwatqan Uyghur oqughuchilar ana tilidiki derslikler bilen teminlinidiken. Uyghur tili we edebiyati péni boyiche oqush qoralliri asasen Uyghur aptorliri teripidin teyyarlinip, qalghan derslikler rus we qazaq tilliridin terjime qilinidiken. Oqush qorallirini neshr qilishqa hökümet teripidin mexsus meblegh ajritilmaqtiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.