Qazaqistandiki Uyghur meshrepliri milliy kimlikni saqlashning sehnisige aylanmaqta

Almuta wilayitining qaraturuq yézisida ötken meshreptin körünüsh. 2019-Yil 24-dékabir.

Melumki, qazaqistan musteqilliqqa érishken deslepki yillardila Uyghurlar özlirining untulup kétiwatqan örp-adetlirini, milliy en'enilirini qayta tiklesh we yenimu rawajlandurush imkaniyitige ige boldi. Shu munasiwet bilen Uyghurlarning medeniyet merkezliri, her xil jem'iyetlik teshkilatliri, mektepliri, ziyaliyliri we bashqilar birleshken halda bügünki kün'giche her xil pa'aliyetlerni uyushturup kelmekte. Shu jümlidin Uyghurlarning qedimiy en'eniliridin biri hésablan'ghan meshreplermu janlinip, Uyghurlarning milliy kimlikini saqlashta muhim rol oynimaqta.

Ene shundaq meshreplerning biri 24-dékabirda almuta wilayitining emgekchiqazaq nahiyesige qarashliq qaratoruq yézisida özining tunji olturushini ötküzdi. “Ümid” dep atalghan mezkur meshrep nahiyening chélek rayonluq meshreplirini birleshtürgen bolup, uninggha qaratoruq yézisidin tashqiri yene dostluq, maliway, qoram, bayséyit, gheyret qatarliq 12 yézida pa'aliyet élip bériwatqan meshrepler wekilliri qatnashti.

Meshrep riyasetchisi ghilajidin osmanof mundaq rayonluq meshrepning tunji qétim ötüwatqanliqini, uningda qedimdin kéliwatqan en'eniwi meshrepning barliq qa'idilirini saqlashning zörürlükini tekitlidi. U yene bu meshrepning chélek rayonluq Uyghur medeniyet merkizi, bash yigitwéshi kéngishi we aktiplar teripidin teshkillen'genlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Bu meshrepni ötküzüshimizdiki seweb mushu rayonning xelqini, yashlirini xelqimizning milliy örp-adetliri, resim-qa'idiliri we bashqa medeniyet sahediki yéngiliqlar shundaqla her bir yurtning ataqliq shexsliri bilen tonushturushtur.”

U shundaqla bu meshrepning xelq ichidin chiqiwatqan talantlarni keng da'iride jama'etchilikke tonushturush, rayon da'irisidiki milliy mesililerni hel qilishqa oxshash wezipilerni öz aldigha qoyghanliqini bildürdi.

Qaratoruq yézisida ötken meshrep dawamida sözge chiqqan “Turan” uniwérsitétining proféssori, tarix penlirining doktori, meshrep boyiche tetqiqatchi ablehet kamalof köpchilikke Uyghur meshripining tarixini, uning qazaqistan jem'iyitidiki, Uyghurlar hayatidiki rolini qisqiche tonushturdi. “Almuta meshripi” ning bégi burhan tajidinof bolsa meshreplerdiki qa'idiler hemde yol qoyuluwatqan bezi nuqsanlar heqqide toxtaldi. Mezkur yighilishta her xil sahelerde közge körün'gen shexslerge emgekchiqazaq Uyghur medeniyet merkizi namidin pexriy yarliqlar tapshuruldi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan “Ümid” meshripining ezasi, dostluq yézisining turghuni hashimjan sadirof ependi meshrepning asasiy meqsiti heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Asasiy meqsiti tilimizni tereqqiy etküzüsh. Balilar baghchisidin bashlap balilargha ana tilida bilim bérish. Ularni mektepke teyyarlash. Ularni öz tilini, wetinini söyüshke terbiyelesh, wetenperwerlik terbiyesi élip bérish. Uyghur mekteplirining maddiy-téxnikaliq bazisigha yardem bérish. Mektepke kélelmeydighan mejruh balilargha, yérim we toluq yétim balilargha yardem bérish. Meshrep arqiliq yéza yashlirini öz millitini söyüshke terbiyelesh, wahakazalar.”

Hashimjan sadirof yene bolupmu Uyghur yashliri arisida Uyghurning milliy en'enilirini teshwiq-terghib qilishning muhimliqini alahide tekitlidi.

“Almuta meshripi” ning bégi, almuta shehiri ewézof nahiyelik Uyghur medeniyet merkizining re'isi burhan tajidinofning pikriche, Uyghur meshrepliri sowét ittipaqi dewride mewjut bolghan bolsimu, ular dégendek ammiwilashmighan iken. U qazaqistanda milliy örp-adetlerning saqlinip qélishida we yenimu rawajlinishida Uyghur élining zor tesiri bolghanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Kéyin tarixiy wetinimizdin kirish-chiqish ishliri asan bolghandin kéyin meshrepler köpiyishke bashlidi. 1997-Yili “Ghulja weqesi” chiqqandin kéyin xitay meshreplerni chekliwetti. Lékin qazaqistanda tereqqiy étishke bashlidi. 2017-Yili tarixiy wetinimizdiki qirghinchiliqlargha baghliq meshreplerni toxtitip qoyghan iduq. Yéqinda ularni qaytidin bashlashni toghra körduq.”

Burhan tajidinofning éytishiche, hazirqi künde almuta shehirining özide “Almuta meshripi”, “Almuta yigit bashliri meshripi”, “Rayonluq meshrep”, shundaqla yene almuta wilayitide nahiyelik, rayonluq, yéziliq meshreplermu bolup, ular asasiy jehettin réstoranlarda ötküzülidiken.

Burhan tajidinof Uyghur meshreplirining, bolupmu ana tilini saqlashqa, milliy mekteplerde oquwatqan balilarning sanini köpeytishke we bashqimu muhim ishlargha üzlüksiz köngül bölüshni téximu kücheytish lazimliqini bildürdi.

Jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki yigit bashliri kéngishining re'isi yarmuhemmet kibirof ependi qazaqistandiki Uyghurlar özlirining örp-adetliri, milliy resim-qa'idiliri, bolupmu meshrepliri bilen bashqa milletlerdin perqlinip turidighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Xelqimiz ömrini asasen tériqchiliq ishliri bilen ötküzettiken. Qishta hemme ishlarni yighishturghandin kéyin, mehellilerde meshrepler uyushturattiken. Ikkinchidin meshrepler Uyghurlargha payda élip kelgen. Bir-birige yardem béretti. Meshrepler yashlar üchün mektep hésablan'ghan.”

Igilishimizche, qazaqistandiki Uyghurlar meshrepler toghriliq tetqiqatlar yürgüzüp, kitablar neshr qilishni dawam qilip kelmektiken. “Uyghur meshrepliri we bezi örp-adetler”, “Ottuz oghul we yigitwéshi instituti: ötmüshi we bügüni” qatarliq kitablar shularning jümlisidindur.