Qazaqistandiki Uyghur mektepliri yéngi oqush yilini bashlidi

Bayséyit yézisidiki ismayil tayirof namidiki ottura mektepte otken birinchi qongghuraq murasimidin körünüsh. 2024-Yili 1-séntebir. Almuta wilayiti

Qazaqistanda Uyghur ma'aripining qazaqistan jumhuriyitining bilim ministirliqi békitken oqush pirogrammisi asasida rawajlinip kéliwatqanliqi éniq. Uyghur tilliq mekteplerde we arilash, yeni oqutush qazaq, rus we Uyghur tillirida yürgüzülidighan mekteplerde bügünki künde 17 ming etrapida Uyghur balisi öz ana tilida bilim alidu. Ene shu mektepler yéqinda 2024-2025-oqush yilini bashlidi.

Bu yil 1-séntebir yekshenbige toghra kelgen bolsimu, bilim ministirliqining buyruqigha bina'en barliq mekteplerde en'eniwi “Birinchi qongghuraq” murasimi ötküzülüp, buninggha peqet 1-we 11-sinip oqughuchiliri qatnashturuldi. 2-Séntebirde bolsa, “Bilim küni” ge béghishlan'ghan “Méning wetinim-qazaqistan” mawzusida ochuq dersler bolup ötti. Qazaqistandiki Uyghur mektepliri bolupmu almuta shehiri we almuta wilayitining Uyghur, emgekchiqazaq we talghir nahiyeliride, yettisu wilayitining panfilof nahiyeside orunlashqan.

RFA/Oyghan

Biz almuta shehirining “Shapaghat”, yeni ilgiri zarya wostoka dep atalghan mehellide orunlashqan murat hemrayéf namidiki 150-omumiy bilim béridighan Uyghur ottura mektipining mudiri muhidin imashéf ependi bilen alaqileshtuq. U radiyomiz ziyaritini qobul qilip, bu yil bir nölinchi, ikki birinchi sinipning échilghanliqini otturigha qoydi.

Muhidin imashéf ata-anilarning Uyghur mekteplirige bolghan munasiwitini mundaq dep chüshendürdi: “Ata-anilar tereptin Uyghur mektipige durus köz qarashta bolup, balilirini bériwatqan ata-anilarmu yéterlik. Shuning bilen bir qatarda balilirining özge tilliq mekteplerge bériwatqan ata-anilarmu yéterlik. Buninggha kéyinki waqitta Uyghur mektepliride bala sanining kémiyip kétishi pakit. Néme üchün dések, balisini Uyghur tilidiki mekteplerge bermeydighan ata-anilar balilirimiz yuqiriqi oqush orunlirigha chüshelmeydu, imtihan tapshuralmaydu, ete-ögün ishligende qiynilidu, dégen'ge oxshash ularning bahaniliri bar. Biraq buning barliqining undaq emes ikenlikini Uyghur mektepliri özlirining tilekliri bilen, ularning oqushqa chüshüwatqan, utuqqa yétiwatqan, hökümet teripidin ishlewatqan ishliri bilen delillep kéliwatqan bolsimu, lékin shuni téxiche chüshenmeywatqan ata-anilirimizmu nurghun. Dölet teripidin Uyghur mekteplirige bolghan köz qarash yaxshi, toluq teminlen'gen.”

Muhidin imashéf yene mektep aldida hel bolmaywatqan bezi mesililerningmu bar ikenlikini bildürdi: “Shexsen bizning mektepte bina 1961-yili sélin'ghan. Shuningdin buyan toluq rémont, jöndesh ishliri ötmigen. Yéngi mektep sélinidu dep wediler bérilgenidi. Biraq, epsus, on yildin éship ketti, yéngi mektepning qurulushi bashlanmaywatidu. Yéqinda ministir bilen uchrishish bolup ötti. Shu uchrishishta bizning mektep toghrisida ministir xewerdar boldi. Ministir özi mesilini kötürdi. Yéqin arida mektep mesilisini hel qilip, yéngi mektepning sélinidighanliqini özining nazaritige aldi. Elwette, bu bizni xushal qildi. Bizge medet berdi, désemmu bolidu. Bumu dölet teripidin Uyghur mekteplirige bolghan ghemxorluqning yarqin misali bolushi kérek, dep xulase chiqarduq.”

RFA/Oyghan

Almuta shehiride yene  pütünley Uyghur tilida ders ötilidighan ikki mektep bar bolup, ular dostluq mehellisidiki abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziye hem sultanqorghan mehellisidiki mesüm yaqupof namidiki 101-mektep-gimnaziyedur. Bu mekteplerde 2 mingdin köp bala öz ana tilida bilim alidu.

Almuta wilayitining emgekchiqazaq nahiyesi bayséyit yézisigha orunlashqa isma'il tahirof namidiki ottura mektepning mudiri ilyar nurxaliqof ependi radiyomiz ziyaritini qobul qilip, yéngi oqush yili heqqide mundaq dédi: “Biz üch birinchi sinip, yeni 65 bala bilen oqush yilini bashliduq. Balilirimizning omumiy sani 726. Ulargha 71 ustaz bilim bérip kelmekte. Elwette, her yili yéngi ümid, yéngiliqlarni kütimiz. Balilirimizgha puxta, süpetlik bilim bérimiz dep, ata-anilirimizgha wede bérip, 1-sinipqa qobul qilduq. Ata-anilarning mektipimizge, tilimizgha bolghan köz qarishi intayin yaxshi. Hemmisi chüshinishlik bilen qarap, balilirini mektepke barliq qoral-saymanliri, kérek yaraqlirini yetküzüp bériwatidu. Uningdin sirt mektipimizde bezide hal-oqiti töwen, yétim, yérim yétim balilar, köp baliliq ata-anilirimizgha qazaqistan jumhuriyiti boyiche yürgüzülgen ‛mektepke yol‚ herikiti boyiche köpligen yardemler keldi. Bügünki tangda barliq balilar mektepte oqushqa 100 pirsent teyyar.”

Hazir qazaqistan Uyghur tilida bashlan'ghuch, toluqsiz we toluq ottura ma'aripi saqlinip kéliwatqan birdin-bir memlikettur. Emma bügünki künde Uyghur xelqining asasiy qismi yashaydighan Uyghur élide Uyghur tilidiki ma'arip qattiq chekliniwatqan bir waqitta qazaqistandiki Uyghurlar ana tilidiki ma'aripi aldida tughuluwatqan bezi qiyinchiliqlarni hel qilish herikitini élip barmaqta.

RFA/Oyghan

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan filologiye penlirining kandidat doktori hakimjan hemrayéf ependi qazaqistanda Uyghur tilliq mekteplerni saqlap qélishta bezi oylanduridighan mesililerning barliqini bildürüp, mundaq dédi: “Shuni ochuq éytish kérekki, qazaqistan musteqilliq alghandin buyan bashqa milletler qatarida biz, Uyghurlarmu, köpligen imtiyazlargha ige bolduq. Bolupmu ana tilimizdiki siniplirimizni, mekteplirimizni saqlap qalaliduq. Musteqilliqtin kéyin ottuz yildin oshuq waqit ötsimu, téxila rus tilining, rus medeniyitining tesiridin qutulalmay kéliwatimiz. Bu peqet bizningla emes, belki qérindash qazaq xelqiningmu béshidin ötüwatidu. Musteqilliqning deslepki yilliri qazaqistanda 60 tin oshuq oqutush Uyghur tilida yürgüzülidighan mektep bar bolup, shularning ichide 12 mektep taza Uyghur tilliq bolsa, hazirqi künde ehwalimiz échinishliq boluwatidu. Yeni ana tilida oquwatqan perzentlirimiz sanining aziyishi bizni qattiq teshwishlendürüwatidu. Bezi mekteplerdiki ehwal bizni xushal qilsa, bezi mekteplerdiki, bolupmu Uyghur ahalisining mutleq qismi orunlashqan yéza yerliridiki ehwal bizni oylanduruwatidu. Rast, milletperwer insanlirimiz Uyghur ma'aripini toxtimay terghib qiliwatidu. Ulargha cheksiz minnetdarliqimizni bildürimiz. Lékin milliy mekteplirimizni saqlap qélish bu ayrim shexsler yaki jem'iyetlik teshkilatlar emes, bu pütünley bir xelqning wezipisi. Biz barliqimiz birliship, küchimizni mushu mesilige seperwer qilghandila ana tilliq ma'aripimizni, shuning arqisida milliy kimlikimizni saqlap qalalaymiz.”

Igilishimizche, bu oqush yili Uyghurlar zich olturaqlashqan, mesilen, emgekchiqazaq nahiyesidiki mekteplerde 270 tin oshuq bala, yettisu wilayitining panfilof nahiyesidiki mekteplerde 476 bala ana tilidiki 1-sinipqa kirgen.