Қазақистанниң қошна мәмликәтләр билән өз ара ярдәмлири раваҗланмақта

Мәлумки, дуняға тарқалған корона вируси көплигән мәмликәтләрниң иқтисадий әһвалиға зиян йәткүзгән. Шу мунасивәт билән бәзи мәмликәтләр башқа әлләргә ярдәм билән мураҗиәт қилишқа мәҗбур болса, йәнә бир тәрәптин, өзлириму ярдәм қолини созмақта. Бу әһвални болупму оттура асия җумһурийәтлири арисида, шу җүмлидин қазақистанниң қошна мәмликәтләр билән болған алақилиридиму рошән көрүшкә болиду.

“қазақ ахбарат агентлиқи” елан қилған “қазақистан таҗикистанға инсанпәрвәрлик ярдими сүпитидә 5 миң тонна ун бәрди” намлиқ мақалида ейтилишичә, таҗикистан һөкүмити қазақистанға ярдәм көрситиш илтимаси билән мураҗиәт қилған болуп, көп вақит өтмәйла қазақистан 5 миң тонна ун йәткүзгән. Қазақистан президенти қасим-җомарт тоқайеф вә таҗикистан президенти имамали рахмон өз ара телефон сөһбити йүргүзгән. Улар мәркизий асия районидики юқумлуқ кесәл вә иқтисадий бихәтәрлик мәсилилирини муһакимә қилған һәм корона вирусиға қарши қоллиниливатқан чариләр бойичә өз-ара тәҗрибә алмаштурған. Таҗикистан президенти қазақистанниң иккинчи сода шерики икәнликини тәкитләп, миннәтдарлиқ билдүргән.

Өз нөвитидә қазақистанму русийәгә мураҗиәт қилип, ярдәм сориған иди. “спутник” агентлиқида берилгән “корона вируси мунасивити билән қазақистан русийәдин инсанпәрвәрлик ярдими сориди” намлиқ мақалида көрситилишичә, “мустәқил дөләтләр һәмкарлиқи” тәшкилатиға киргән мәмликәтләрдин украина вә түркмәнистандин башқиларниң барлиқи русийәдин инсанпәрвәрлик ярдими сориған.

Игилишимизчә, қазақистанға йеқиндин ярдәм көрситиватқан мәмликәтләрниң бири хитай болмақтикән. Қазақистанниң “к т к” телевизийә қанили елан қилған “алмута айродромиға хитайдин инсанпәрвәрлик ярдими йетип кәлди” намлиқ мақалида ейтилишичә, март ейиниң ахирлирида уйғур аптоном райони һөкүмитидин қазақистанға 50 миң маска, апрел ейиниң бешида хитайдин 65 коропка теббий әсваблар кәлгән.

Буниңдин ташқири, “форбес” агентлиқида елан қилинған “қазақистан хитайдин бәш тонна инсанпәрвәрлик ярдими елип кәлди” намлиқ мақалида 10-апрелда қазақистан пайтәхти нурсултан шәһиригә теббий мәһсулатлар, дора-дәрмәкләр билән бир қатарда бир гуруппа хитай дохтурлириниң йетип кәлгәнлики ейтилған. Қазақистан саламәтликни сақлаш министириниң орунбасари камалҗан надироф өз вақтида қазақистанниң хитайға теббий маскилар билән ярдәм көрсәткәнликини, һазир қазақистан үчүн әң лазим болған маска, бир қетимлиқ кийим вә көзәйнәкләрниң хитайдин йетип кәлгәнликини тәкитлигән.

Ахбарат васитилиридин игилишимизчә, хитай мундақ ярдәмни йеқинда қирғизистанғиму көрсәткән. Шундақла өзбекистан қирғизистанға миң тонна ун вә башқиму озуқ-түлүк мәһсулатлири, таҗикистанға болса 18 вагон ун вә маска, пәләй қатарлиқ теббий мәһсулатлар билән ярдәм қилған.

Радийомиз зияритини қобул қилған қазақистан президент мәһкимиси қармиқидики истратегийәлик тәтқиқатлар институтиниң баш мутәхәссиси болат авулбайеф әпәнди мундақ деди: “һазир һәммә әлләр бир-биригә ярдәм бериватиду. Әмди қазақистанниң қанчилик мундақ ярдәмгә моһтаҗ икәнликини билмәймән. Қазақистан өзи буниң һөддисидин чиқалайду, дәп ойлаймән. Қазақистан өзиму башқа мәмликәтләргә ярдәм беришқа тәйяр икәнликини билдүрди. Биздә бу кесәлни давалаш васитилири йоқ. Шуниң үчүн қазақистан бу кесәлгә өзи ялғуз қарши туралмайду. Униңға қарши турушта қазақистан хитай усулини таллап алди, йәни пәвқуладдә һаләт елан қилип, қаттиқ чариләрни көрүватиду. Шуниңға қаримай, юқумланғанлар сани елимиздә барғансери өсмәктә. Мушундақла давам қилса, келәчәктә қазақистан башқа мәмликәтләрниң ярдимигә қаттиқ моһтаҗ болуши мумкин. Һазир қошна мәмликәтләрдин өзбекистанму башқиларға ярдәм көрситиватиду. Корона вируси түгәл тохтимиғучә, мундақ өз-ара ярдәмләр йәниму давам қилиду, дәп ойлаймән.”

Игилинишичә, аммиви ахбарат васитилиридә хитайниң башқа мәмликәтләргә әвәткән мәһсулатлири сапасиниң төвәнлики илгири сүрүлмәктикән. “lenta.ru” агентлиқида елан қилинған “бир нәччә әл корона вируси билән болған күрәштә хитайниң ярдимидин баш тартти” намлиқ мақалида ейтилишичә, испанийә, түркийә вә голландийә хитайниң ярдимидин баш тартип, миңлиған маска вә башқиму мәһсулатларни қайтурған. Испанийә һөкүмити хитай әвәткән кесәлни ениқлаш әсваблирини 60 миң адәмниң ишләткән болсиму, бу вирусниң бар-йоқлуқини ениқлаш мумкин болмиғанлиқини билдүргән. Мақалида ейтилишичә, бәзи мутәхәссисләр хитайниң өз тәсирини күчәйтиш мәқситидә корона вирусидин пайдилиниш еһтималлиқини илгири сүрмәктикән.

“фирансийә ахбарат агентлиқи” да берилгән таня войтюкниң “голландийә хитайдин алған милйон теббий маска ичидә 600 миңи сапасиз болуп чиқти” намлиқ мақалисидә ейтилишичә, бу сапасиз маскилар голландийәниң бир нәччә ағриқханилириға бөлүнүп берилгән икән. Һазир саламәтликни сақлаш министирлиқи башқа маскиларни тарқитишни тохтатқан.

Сиясәтшунас рисбек сарсенбай қазақистанниң хитайдин еливатқан ярдимини қоллимайдиғанлиқини билдүрүп, мундақ деди: “мундақ әлдин башқиларға қандақ ярдәм болуши мумкин дегән соал туғулиду. Мениң бир аңлиғиним, хитай италийәгиму өзиниң дохтурлирини әвәткән охшайду. Хитай дохтурлири барғандин кейин бу кесәл әксичә техиму күчийип кәткәндәк көрүниду. Шуниң үчүн шәхсән мән уларниң бизгә ярдәмгә келишини қоллимаймән. Һазир америка хитайни бу вирусни дуняға тарқатқан дәп әйибләватиду. Биз, мәсилән, көплигән хитай оюнчуқлиридин адәмләрниң зәһәрләнгәнлики һәққидиму аңлидуқ. Хитайға ишәнмәслик һәққидиму көп сөзләр болуватиду. Бәзи мәмликәтләрниң хитай маскилиридин баш тартқанлиқиму бикар әмәс. Һазир хитайниң хәлқләргә қанчилик зулум қиливатқанлиқини билип туруп, йәнә униңдин ярдәм елиш, мениңчә, дурус әмәс. Уйғур, қазақ вә башқиму түрк-мусулманларни езиватқан хитайдин қандақ яхшилиқ күтүш мумкин?”

Қазақистанлиқ вирус илми мутәхәссиси, академик мәсимҗан вилямоф әпәнди қазақистанда корона вирусиниң тарқилишиниң алдини елиш үчүн көплигән ишларниң қилиниватқанлиқини, шуларниң бири сирттин келиватқан ярдәм икәнликини оттуриға қоюп, мундақ деди: “хитай хәлқ җумһурийитидин маскилар, кесәлни ениқлаш дорилири кәлди. Бирақ италийә, германийәгә әвәтилгән ярдәмләрдә уларниң сүпитиниң анчә юқири әмәслики испатланмақта. Қазақистанниң чәтәлләргә болған ярдими қазақистан иқтисадиниң юқири дәриҗидә болуп, карантиндин дурус чиқидиғинимизниң испати болиду дәп ишинимән.”

Ахирқи мәлуматларға қариғанда, қазақистанда корона вируси билән юқумланғанларниң сани 800 дин ашқан. Илгири қазақистан президенти әлдә 15-апрелғичә пәвқуладдә һаләт елан қилған иди. Пәвқуладдә һаләт бойичә дөләт комиссийәсиниң 10-апрелдики қарари бойичә пәвқуладдә һаләт қәрәли йәнә 30-апрелғичә узартилған.