Қазақистанниң алмута вилайитидә йәрликләр билән хитай ишчилири арисида тоқунуш йүз бәрди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2019.10.11
qazaqistanda-xitaygha-qarshi-namayish-201909.jpg Қазақистанда йүз бәргән хитайниң зорийиватқан тәсиригә қарши намайишлардин бир көрүнүш . 2019-Йили 4-сентәбир. Қазақистан.
Social Media

Кейинки вақитларда қазақистанда хитайға қарши наразилиқ һәрикәтлири әвҗ алмақта. Аммиви ахбарат васитилиридин мәлум болушичә, хитайниң қазақистанни бесивелиш хәвпи, хитай иқтисадий лайиһәлири, хитай завутлириниң селинишиға охшаш сәвәбләрдин һәр хил намайишлар келип чиқмақта. Мушундақ бир пәйттә йеқинда алмута вилайитиниң ескелдин наһийәсидә йәрликләр билән хитай ишчилири оттурисида тоқунуш йүз бәрди. Бу вәқә алмута-өскемен аптомобил йолидин 303 километир арилиқта орунлашқан “ситич сонстручтион” ширкитидә йүз бәргән. Бу ширкәт өскемен-талдиқорған таш йолини ясаш билән шуғуллинидикән.

“қазақ телеграф агентлиқи” елан қилған “алмута вилайитидә хитай ишчилири қазақистанлиқларни думбалиди” намлиқ мақалида ейтилишичә, 7-өктәбирдә бир қазақистанлиқ билән төт хитай ишчиси оттурисида тоқунуш йүз берип, қанат җамбил йеник дәриҗидә яриланған. Шу мунасивәт билән вәқә йүз бәргән йәргә алмута вилайити һакиминиң орунбасари батирҗан байҗуманоф келип, ишчилар билән учрашқан. Учришиш җәрянида қазақистанлиқ ишчилар иш вә турушлуқ җай шараитлири һәмдә сирттин кәлгән ишчилар сани билән келишмәйдиғанлиқини билдүргән. Шу күни қазақистан баш министири асқар мамин алмута вилайитиниң һакими амандиқ баталоф вә ширкәт мудириниң йиғин өткүзүп, бу мәсилиләрни қарайдиғанлиқи хәвәр қилинған.

“нур қазақистан” агентлиқида берилгән “алмута вилайитидә йәрликләр билән хитай ишчилири муштлишип қалди” намлиқ мақалидә дейилишичә, хитай ишчилири мәмурий җавабкарлиққа тартилған. Вәқә йүз берип әтиси йәрлик турғунлар билән ширкәт хизмәтчилири бирикип, шу ширкәттә ишләйдиған хитай ишчилирини думбалиған. Буниң нәтиҗисидә төт хитай ишчиси түрлүк дәриҗидики тән җараһәтлири билән дохтурханиға ятқузулған. Алмута вилайитиниң сақчи башқармиси тәкшүрүш елип берип, гумандарларни ениқлиған вә қолға алған.

Буниңдин ташқири ширкәтни тәкшүрүш нәтиҗисидә 33 чәтәллик хизмәтчиниң қазақистанниң көч-қон қанунини бузғанлиқи ениқлинип, улар мәмурий җавабкарлиққа тартилди. Һазир уларни мәмликәттин чиқириветиш мәсилисиму қаралмақтикән.

Әмди “җас алаш” тор бетидә елан қилинған ербол илиясниң “қазақ-хитай ишчилири оттурисидики җаңҗал: җинайи иш қозғалди” намлиқ мақалидә мундақ дейилгән: “21 яштики йәрлик ишчи қанат җамбилниң ейтишичә, 3 хитай пуқраси уни думбалиған. Пуқралиқни техи рәсмийләштүрмигән хитай пуқралиқидики қанат қазақистан йеридә ихтияр хети билән йүргән икән. Зәрдаб чәккән пуқраниң сөзигә ишәнсәк, хитай ишчилири уни күрәк билән бир нәччә қетим урған икән.” мақалидә ейтилишичә, әтиси шу йәргә йеқин арилиқта болуп қалған бир топ қазақ пуқраси ширкәттә ишләватқан хитайларни думбилиған икән.

Мәзкур мақлидә: “қазақ ишчилири аталған компанийәдә мундақ әһвалларниң пат-пат йүз берип туридиғанлиқини ейтқан. Шу сәвәб билән мухбирлардин ярдәм сорап, видейолуқ хәвәр елан қилған икән. Бу йәрдики ишчиларниң сөзигә ишәнсәк, компанийәдә тәңсизлик мәсилиси бар икән,” дейилгән.

Мәзкур видейо билдүрүшидә мундақ дейилгән: “бизниң әрзимиз һеч йәргә өтмәйватиду. Талдиқорған-өскемен йоллиридики хитайниң ‛ситич сонстручтион‚ ширкитидә һәммимиз ишләймиз. Хитайлар қазақларға бесим көрситип, нәччә вәқәләр болди. Шуңлашқа силәрдин ярдәм сораватимиз. Бу йәрдә пүткүл йигитләрниң йиғилип турғини төт хитайниң бир қазақни күрәк билән уруп-соққанлиқи болуватиду. Немә дегән дәһшәт, немә дегән уятсизлиқ!”

Биз вәқә йүз бәргән йәрдә болуп қайтқан мустәқил журналист серик боханни зиярәт қилдуқ. У вәқә йүз бәргән йәргә “ата юрт пидаийлири” хадимлири билән биллә барғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “мән журналист сүпитидә шу йәргә барсам, ширкәтниң ишханисини сақчилар қоршивапту. Хитай ишчилириниң бәзилириниң һөҗҗәтлири бар икән, қалғининиң йоқ. Бүгүн мәмурий сот болди. 70 Кә йеқин ишчини депорт қилип, хитайға қайтуридиған болди. Уларниң ишләш рухсити йоқ икән. Қазақ балисини урған үч хитай ишчисини он күнгә қамап қоюпту. Андин уларниму мәмликәттин чиқириветип, қазақистанға бәш йилғичә кириш мәни қилинидиған болди. Әмди қазақ балилириниң қамалғанлиқи яки қамалмиғанлиқи һәққидә ениқ мәлумат йоқ. Һазир бу ширкәтниң иши төт күнгә тохтитилған. Әмди ишчилар билән йеңи келишим шәрти түзүлүши мумкин. Бирақ хитайниң бесивелиш хәвпигә қаршилиқ аһалиләр арисида юқири дәриҗигә йәтти дәп ойлаймән. Бу йәрдә хитай лагерлириниң сәвәбиму бар. Чүнки үч йилдин буян хәлқ буниңдин ойғанғанлиқтин, буниңму биваситә бағлиниши бар дәп ойлаймән.”

“либерти” җәмийәтлик фондиниң йетәкчиси ғалим агелейофниң пикричә, хитай вә қазақистанлиқ ишчилар оттурисидики тоқунушниң сәвәби бир нәччә йилдин буян һәл қилинмай келиватқан икән. Буниң бир нәччә сәвәби болуп, шуларниң бири иш һәққи икән. У мундақ деди: “хитайлар қазақистанлиқларға қариғанда үч-төт һәссә көп мааш алиду. Хитайларға қулайлиқлар яритиливатқанлиқтин улар өзлирини бу йәрдә хоҗайиндәк сезиду, өз шәртлирини қойиду, өз қанунлирини ишлитишкә тиришиду. Шуниң үчүн биз қазақистан қанунлирини ишлитишкә тиришишимиз лазим. Мушу вақитқичә юқиридики әмәлдарлар бирәр җаваб қайтурғини йоқ. Бизниң ишчилар өз һоқуқлирини қоғдиялмайватқанлиқтин, әнә шундақ тоқунушлар келип чиқиватиду. Йәрлик қанунлар ишлимигүчә, мундақ тоқунушлар йәниму давам қилиду. Хитай ишчилири өз һөкүмитигә мураҗиәт қилиду, у һөкүмәт өз нөвитидә ширкәт рәһбәрликигә бесим көрситидиған болиду. Бу дурус әмәс. Һөкүмәт биринчи нөвәттә өз пуқралирини ойлиши керәк.”

Игилишимизчә, өткән йили 27-февралда атирав шәһиридики нефит ширкитидә хитай ишчилири билән ширкәт көзәтчилири оттурисида тоқунуш йүз бәргән иди. Буниңға көзәтчиләрниң хитай ишчилирини иш вақти пүтмәй туруп, сиртқа чиқармиғанлиқи сәвәб болған иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.