Лагер оқутқучиси қәлбинур сидиқ: мән у йәрдә көргән қирғинчилиқ ичимгә патмиди (2)

Мухбиримиз гүлчеһрә
2020.09.28
qelbinur-sidiq-lager-shahiti-1.jpg 28 Йиллиқ истажға игә башланғуч мәктәп хәнзу тили оқутқучиси қәлбинур сидиқ ханим дәрс өтәватқан көрүнүш. (Вақти вә орни ениқ әмәс)
Qelbinur Sidiq teminligen

Хәлқара җәмийәттә хитай һөкүмитини уйғурларға “ирқий қирғинчилиқ” қилиш билән әйпләш күчийиватқан бир мәзгилдә, зияритимизни қобул қилған вә радиомизда тунҗи сүритини ашкарилашни қарар қилған сабиқ лагер оқутқучиси қәлбинур сидиқ ханим, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқини ирқий қирғинчилиқ дәп йәкүнлигән иди. У зияритимиз давамида бүгүн, меңә ююш, қанунсиз тутқун, туғут чәкләш, қийин-қистақ вә өлүм, басқунчилиққа охшаш уйғурларға қаритилған вәһшийликләр һәққидә, өзиниң бешидин өткән вә лагерда шаһит болғанлирини аңлатти.

Мән күләлмәс болуп қалдим. . .

Хитайниң үрүмчидә қурған лагерида хитай тили өгитишкә орунлаштурулған қәлбинур сидиқ, дәслипидә үрүмчидики әрләр лагерида хитай тили өгитиш җәрянида 3000 дин артуқ мәһбусқа, арқидин йәнә бир аяллар лагерида 10 миң әтрапида уйғур қиз-аялларға икки ай оқутқучилиқ қилған. Лагерларда инсанийәткә қарши җинайәтләргә шаһит болған қәлбинур сидиқ, гәрчә хитайниң алқинидин қутулуп чиқип голландийәдәк әркин бир дөләттә яшаватқан болсиму, әмма униң хатирисигә орнап кәткән егиз сим тосақлиқ тамлар, тәләти сәт қораллиқ гундипайлар, паятланған деризә, кишәнләнгән пут-қоллар, чечи чүшүрүветилгән башлар, урушлар, вақирашлар у мәйли нәгә бармисун, немила қилмисун һелиһәм униңға әгишип йүрмәктикән.

“мән немила қилай, нәгила бармай күләлмәйдиған болуп қалдим, хатирәмни, йүрүгүмни ююп мушуларниң һәммини пак-пакизә чиқиривәткили болса кашки. . . .” дәйду қәлбинур.

Улар аста-аста аҗизлишивататти

Қәлбинурдин, дуняни униң көргәнлириниң “қирғинчилиқ” икәнликигә ишәндүридиған қандақ пакитлири барлиқини сориғинимизда у сөзини әрләр лагерида көргәнлиридин башлиди.

Лагерда тутқунлар күндүзлири икки яки үч гуруппидин, бәзидә йәттә сәккиз гуруппидин сораққа елип чиқилған. Қәлбинур қийнаш өйиниң лагерниң йәр астида икәнликини билгән. У: “чүшлүк тамақ вақтида йәнә бәзидә дәрс өтүватқинимда ечинишлиқ чирқириған авазлар аңлинатти, бу қорқунчлуқ авазларниң әкс садаси пүтүн бинани бир алатти” дәйду.

Униң ейтишичә, униң нурғун оқуғучилири дәрс өтүватқанда чақиртилип чиқип кәткәндин кейин иккинчи қайтип кәлмигән.

Шу йәрдики бир сақчи қәлбинурға қийнаш усуллири һәққидә: “токлуқ орундуққа бағлап ток соқтуруш, токлуқ пәләй кийдүрүп ток соқтуруш, токлуқ қалпақ кийдүрүп тоқ соқтуруш вә ток калтикини мәқитигә тиқип ток соқтуруштин ибарәт төт хил усули бар” дәп бәргән икән.

Қәлбинур бәзиләрниң сорақ җәрянида қаттиқ ярилинип өлүп кетидиғанлиқиниму тилға елип, у әрләр лагериға барған дәсләпки үч һәптә ичидә өзи шаһит болған икки уйғурниң өлүмини мисал алди.

Уларниң бири 50 яштин һалқиған осман, у үрүмчи җиңлоң мевә-чевә топ тарқитиш базирини һөддигә алған чоң содигәр болуп, сорақтин кейин у дохтурханиға апириш җәрянида өлүп кәткән, кейин униң меңисигә қан чүшүш сәвәблик өләнликидин хәвәр тапқан.

Селим исимлик йәнә бир яш, балдур қоюп берилиш үмүдидә дәрсни толиму тиришип өгәнгән. У мәзи бези яллуғи билән ағрип давалитилмай ахири өлүп кәткән.

Қәлбинурниң дейишичә, әрләр лагерида мәзи бези яллуғи, сүйдүктин зәһәрлинишқа охшаш кесәллик инайин омумйүзлүк болуп, у буниңға лагердики рәһимсиз башқуруш түзүми сәвәб болғанлиқини чүшәндүрүп: “мәһбуслар, пәқәтла опчә һаҗәтханиға бәлгиләнгән вақитта күндә 3 қетим 1 минуттинла тәрәт қилишқа баралайтти” дәйду.

Қәлбинур йәнә дәсләптә бәзи диний өлима, содигәр вә оқуғучлар лагерға елип келингәндә уларниң интайн тимән кишиләр болсиму әмма ахирида уларниң күнсайин зәиплишип кәткәнликигә, бәзилириниң һәтта маңалмас болуп қалғанлиқиға шаһит болған. “тасадипий көзлиримиз учришип қалғинида, уларниң тәсвирлигүсиз азаб чекиватқанлиқи чиқип туратти” дәйду қәлбинур.

Мәһәллә һәтта өйму түрмигә айланди

Қәлбинур күндилик вәзиписини тамамлап, өйгә һарғин қайтип кәлгәндә болса, хитай һөкүмитиниң җәмийәттә кишиләрниң шәхсий һаятиғичә конторуллуққа алған, қатму-қат бесимлири астида йәнила сүкүт қилишқа мәҗбур болғанлиқини ейтти. У азаблирини уруқ-туғқанлириға тинмақ түгүл һәтта ериғиму түзүк ейталмиған. Чүнки, 2016-йилидин башлапла униң мәһәллисидин өйигичә, уларниң һәр бир сөз-һәрикәтлирини хатириләп туридиған көзитиш тори билән қаплинип болған.

Сақчиларниң халиған вақитта туқсиз тәкшүрүп киришлири адәттики ишқа айланған. У кишиләрниң қандақ сарасимә ичидә яшаватқанлиқини “һәммила адәм сәвәбсила тутуп кетиш нөвитини күткәндәк яшаватқан шу мәзгилләрдә ерим иккимиз кийимлиримизниму салмай ятаттуқ” дегәнлири билән ипадә қилди.

2017-Йилиниң оттурилири туюқсиз тутқун қилиш күчәйгән мәзгилләрдә, қәлбинурниң мәһәллисидики 600 уйғур аһалиниң 190 и ғайиб болған. Униң қошнилири ичидә һөрмәткә сазавәр диний алим вә җәмийәт әрбаби болған муһәммәт салиһ һаҗи вә униң оқуғучилириму шу әснада йоқап кәткәникән.

“һәмкарлашмисиңиз җазалинисиз, өзиңизла әмәс пүтүн җәмәтиңизгә пайдиси йоқ”

Әрләр лагерида дәрс өтүватқан қәлбинурға, 2017-йили 7-айда мәһәллә комитетидин туюқсиз пиланлиқ туғут тәкшүрүшидин өтүши уқтурулған. Һөкүмәтниң аталмиш бу һәқсиз мулазимити 18-59 яш арилиқидики барлиқ аялларға қаритилған болуп, йеши әлликкә тақашқан қәлбинурму “һәмкарлашмисиңиз җазалинисиз, өзиңизла әмәс пүтүн җәмәтиңизгә пайдиси йоқ” дегән агаһландурушлардин кейин 7-айниң 18-күни, , мәхсус бекитилгән дохтурханиға тәкшүртүшкә барған. У йүзлигән аяллар билән өчирәттә турған, уларниң һәммиси уйғурлар икәнликигә диққәт қилған.

Һалбуки нөвәт қәлбинурға кәлгәндә, уқтурушта баян қилинғинидәк аяллар кесәлликлири тәкшүрүши қилинмастин, униңға мәҗбурий һалда туғут чәкләш үзүки селинған. У әйни чағдики бу зораван вә һақарәтлик җәрянни голландийә уйғур кишилик һоқуқи тәшкилатиға тәпсилий сөзлигән болуп, “мән йетип туруп путумни керишкә буйрулдум, андин маңа үзүк селинди. Бу дәһшәтлик зораванлиқ иди. Мән хорланғанлиқимни, җинсий вә роһий җәһәттин зиянкәшликкә учриғанлиқимни һес қилип йиғлап кәттим” дегәнләрни наһайити тәстә баян қилған.

Аяллар лагериидики вәһшийликләр өлүмдин қаттиқ

Аяллар лагерида қәлбинур өзиниң қизидәк 20 яш чамисидики қизлардин, та анисидәк 70 яшқичә 10 миң әтрапидики пүтүнләй уйғур қиз-аялларға дәрс өткән. Униң баян қилишичә, әмма дәрс вақтида соал соал сориғандин башқа уларниң һеч қайсиси билән параңлишиш мумкин әмәс икән.

Қәлбинурниң ейтишичә һәр дүшәнбә әтигәндә лагерниң “шипахана” си бу 10 миң аялға өчирәт билән сирлиқ бир хил окул уридикән. Улардин йәнә қан елинған вә ақ рәңлик дора ичкүзүлгән.

У бир хитай сестирадин уларға немә дора бериливатқанлиқини сориғанда, у тутқунларниң қараңғу камерларда яшиғанлиқи үчүн калтсий (окулланған суюқлуқ)ға еһтияҗлиқ икәнликини, қан тәкшүрүштики мәқсәтниң юқумлуқ кесәлликләрни байқаш икәнликини, ахирида ичкүзүлгән дориниң болса уларниң ухлишиға ярдәм беридиғанлиқини ейтқан.

Қәлбинур үчүн унтулғусиз йәнә бир вәһимилик хатирә шуки, бир күни у синипқа маңғанда бир қиз оқуғучиниң җәситини елип маңған аял сақчи билән доқурушуп қалған вә улар һойлидики камерасиз җайда өзара параңлашқан. “лагерда иккимиздин башқа уйғур хизмәтчи йоқ иди” дәйду қәлбинур. Һелиқи аял сақчи униңға өзиниң туғут чәкләш бөлүмидә ишләйдиғанлиқини, бу йәрдә уларниң мәһбусларға һамилидарлиқтин сақлиниш дорилири бәргәнликини, һәтта қизларниң байқап қалмаслиқи үчүн дорини моминиң ичигә селиветидиғанлиқини ейтқан. Униң дейишичә, у җәситини елип маңған һелиқи қиз (шу дора йегүзүлүвәргәчкә) адити тохтимай, қансирап өлүп кәткән.

Қәлбинур бир күни дәрс өтүватқанда, 20 яшлар өпчөрисидики бир қиз синиптин сораққа чақиртилған, қәлбинур икки саәттин кейин қайтип кәлгән у қизниң һалини тәсвирләшкә тили аҗизлиқ қилидиғанлиқини билдүрүп мундақ деди: “у қиз бәкла азабланди, биарам болғинидин олтуралмиди. Бир аздин кейин сақчи униңға варқирап, елип чиқип кәтти. Мән уни қайта көрүп бақмидим”.

Аяллар лагерида тутқунлар вә өзидин башқа хадимларниң һәммисиниң хитай икәнликини тәкитлигән қәлбинур сидиқ, өзиниң бир нәпәр сақчидин мундақ вәһимилик бир вәқәни аңлиғанлиқини баян қилди:

Қизимниң бир күнгә қелишини көрүштин өлүм әла

Лагердики сақчиниң қәлбинурға һеч кимгә тинмаслиқ һәққидә қәсәм қилдуруп ейтип беришичә, “һәр күни төт-бәш қиз сорақ баһанисидә чақиртилип, лагерниң әмәлдар вә сақчилири тәрипидин басқунчилиқ қилинидикән, улар һәтта қизларниң әврити вә мәқитигә ток калтикини тиқип қийнап һузур алидикән”. Өмридә бундақ вәһимилик хорлуқни аңлап бақмиған қәлбинур худини йоқитип қойғили тас қалған.

Қәлбинур лагердики чәтәлләрдә билим ашуруп юртиға қайтқанда тутуп келингән бу алий мәлуматлиқ қизлар учраватқан өлүмдин қаттиқ хорлуқ вә вәһшийликләр көргинидә, голландийәдә оқуватқан бир тал әтиварлиқ қизидин әндишә қилмай туралмиған. “мубада қизим мәҗбурий қайтуруп келинип уму мушу қизлардәк күнгә қалидиған иш болса, қизимниң у һалини көргүчә өлүвалғиним яхши дәп қарар қилған идим, һәтта өлүвелишкә дориларниму тәйярлап елип йүргән идим” дәйду у.

Бу хил дәһшәтлик ишларға, рәзилликләргә үн чиқиралмай пучилинишға қәлбинур ахири бәрдашлиқ берәлмигән. “ичидики зәрдаб қанға айланған болса керәк, тенимму аҗизлиди” дәйду қәлбинур.

2017-Йили-10 айниң ахирқи күнлиригә кәлгәндә, ери қәлбинурни кариватта қан ичидә һошсиз ятқанлиқини көргән. У һәддидин артуқ хун кетиш сәвәблик җиддй дохтурғаниға елинған.

Кейинки сөһбитимиз қәлбинур сидиқниң хитайниң чаңгилидин қандақ қутулғанлиқи вә хитайниң уйғурларни нишан қилған тәқипләш сиясәтлири сәвәблик уйғур җәмийити, униң аилиси вә у 28 йил оқутқучилиқ қилған мәктипидә немиләр йүз бәргәнлики һәққидә давамлишиду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.