Qelbinur sidiq: ikki neper wijdanliq oqutquchining qismiti yürikimni azablaydu

Muxbirimiz gülchéhre
2020.10.09
Exmet-Turghun-lager.jpg Xitay mudirning Uyghur oqutquchilarni xorlighanliqini eskertkenliki üchün lagérgha ekétilip iz-dériki bolmighan wijdanliq oqutquchi exmet turghun ependi.
Qelbinur Sidiq teminligen

“Bu yil oqutquchilar bayrimi yeni 9-ayning 10-küni oqutquchi bolghinigha 30 yil tolghan bolidu” deydu qelbinur sidiq xanim. U lagérgha oqutquchi qilip ewetilishtin burun 28 yil xizmet qilghan 24-bashlan'ghuch mektepte 2017-yilidin buyan uning oqughuchilirining yérimi azlap ketken, hetta oqutquchilarmu barghanche azlighan. Uning könglini hemmidin yérim qilidighini, xizmetdashliridin ikki neper wijdanliq tenterbiye oqutquchisining tuyuqsiz tutqun qilin'ghandin kéyinki échinishliq qismiti. Ularning biri tutulghandin kéyin iz-dériki yoq yene biri bolsa namelum sewebler bilen ölüp ketken.

Qosh til mektepke özgergendin kéyin 76 neper Uyghur mu'ellimdin aran 16 si qalghan

Qelbinur sidiq özi 28 yil xizmet qilghan ürümchi sheherlik 24-bashlan'ghuch mektepning qosh tilliq mektep qilip özgertilmestiki chaghlirini xuddi bir chong Uyghur a'ilisige oxshitidu. “Mektipimiz pütünley milliy mektep idi, oqutquchi-oqughuchilar hemmimiz, özimizla bolghachqa bekmu azade ajayip xushal chaghlar ikenduq, oqughuchilar balilirimizgha, oqutquchilar öz'ara qérindashlargha oxshayttuq. Qachaniki 2004-yilidin bashlap xitay mektep bilen birleshkendin kéyin, xuddi qabahetlik chüshtek mektipimizde asman zémin özgirishler boldi” deydu qelbinur.

Qelbinur xitay tili oqutushidin bashqa, mekteptiki arxip xizmitige mes'ul bolghaniken. Shunga u “Mektepning sanliq istatéstika melumatlirini yada bilettim” deydu.

Uning déyishiche 2004-yili bu mektepte jem'iy 76 neper Uyghur oqutquchi bolup mektepning mudir qatarliq memuriyitidikilermu Uyghur oqutquchilar iken. Xitay mektipi bilen birleshtürülgendin kéyin, xitaylashturush ma'aripining qedemmu-qedem kücheytilishige egiship 2018-yili qelbinur pénsiyige mejburiy chiqqan waqitta mektepte qalghan Uyghur oqutquchilar32 neperge qisqarghan. U Uyghur diyaridin ayrilish aldida bolsa bir yilgha yetmigen waqitta Uyghur oqutquchilarning sani téximu azlap 16 gha chüshken. Qalghini hemmisi 104 neper xitay oqutquchi iken.

Exmet mu'ellimni xitay mudir qestligen bolushi mumkin

Qelbinurning éytishiche, uning bu mekteptiki güzel eslimilirining ornini 2017-yilidin bashlap, uning qedirlik xizmetdashlirining échinishliq qismetliri qaldurghan qelb yariliri igilep ketken.

24-Bashlan'ghuch mektepke li xongjün isimlik xitay mudir bolghandin kéyin, Uyghur oqutquchilar dawamliq tenqid we tenbih nishanigha aylan'ghan. Xitay hökümitining Uyghurlarning til-yéziq we medeniyitini yoqitish siyasetliri barliq Uyghurlargha qaratqan basturush, kemsitish siyasetliri bu mekteptimu öz ipadisini tépishqa bashlighan.

Xitay mudir Uyghur oqutquchilarning ashkara ghururigha tégip, : “Men silerni yighishshturimen”, “Hazir dégen biz muhim orunda, siler dégen qulgha oxshash” deydighan geplerni qilidighan bolghan. Uning Uyghur oqutquchilargha yaghduruwatqan haqaretlirige, adaletsizlikke chidap turalmighan tenterbiye oqutquchiliridin exmet turghun axiri “Heddingdin ashting, biz aliy mekteplerni püttürüp kelgen oqutquchilar, bundaq qilishqa heqqing yoq!” déginiche uning yaqisigha ésilghan.

Bashqa oqutquchilarning bésishi bilen bu xildiki ixtilaplar bir qanche qétim yüz bérip, bésiqqan bolsimu lagérlar bashlan'ghan mezgilde, 2017-yili 6-ayning bir künide, exmet mu'ellim mektepning derwazisi aldidinla, saqchilar teripidin béshigha qara xalta kiygüzülüp tutup kétilgen.

45 Yashliq, bextlik a'ilisi we bir balisi bar, kesipchanliqi, mes'uliyetchanliqi bilen hemmini qayil qilghan exmet turghun mektepning chélish we putbol komandilirining meshqawuli bolup, her türlük musabiqilerde uning komandiliri yüzligen altun médal we lewhelerni qazinip mektepke sherep keltürgen. Bu netijilik we wijdanliq oqutquchi shu sewebsiz tutup kétilgenche hazirgha qeder xewiri yoq iken.

Qelbinur: “Mekteptikiler hemmimiz exmetning tutqun qilinishini, li xongjün dégen qebih xitay mudirning uningdin öch élishi dep guman qilduq, emma héchnéme déyelmiduq, soriyalmiduq” deydu.

Ekber mu'ellim Uyghur qiz oqughuchini qoghdighini üchün öltürüldi

“Buningdinmu échinishliqi bar” dep sözini dawamlashturdi qelbinur sidiq boghulghan awazini tüzüwalghandin kéyin, ekber awut isimlik yene bir közge körün'gen tenterbiye mu'ellimining échinishliq ölümi heqqide sözlep berdi.

Ekber mu'ellim ikki balisi bar, emdila 40 yashta bolup mektepte hetta sheherdiki ma'arip saheside hemmimiz amraq ajayip ésil xuyluq bir bala idi. Xizmetdashlirimdin anglishimche, ekber mu'ellim, u 2018-yili 9-ayda xoten qaraqashtiki bir yéza mektipige bir yilliq xizmetke chüshürülgen. Bir küni meydanda yürgen ekber mu'ellim oqutush binasining birinchi qewet karidoridin échinishliq chirqirighan awazini anglap yügürüp kirgen. Ichkiridin kelgen xitay oqutquchi 10-11 yashlardiki 5-yilliqta oquydighan bir Uyghur qiz oqughuchini qattiq uruwatqaniken. U xitay oqutquchi, ekberning “Qolungni tart, qiz balinimu bundaq uramsen?” déginige unimay, u qizning ders bilmigini, tapshuruq ishlimiginini bahane qilip urushtin peslimigen. Ekber mu'ellim chidap turalmay axiri bérip xitayning gélini siqqan we tamgha bir nechchini üstürgen.

Bir'azdin kéyinla saqchilar uni bésip élip ketken. Ekber mu'ellim 10 kündek tutulup qoyup bérilgen bolsimu, 10 kündin kéyin qayta tutulghan 11-ayda ekber mu'ellimning özi emes belki jesiti ürümchige qayturulghan.

Qelbinurning éytishiche, saqchilar ekber mu'ellimning jesitini a'ilisige qayturghan bolsimu, emma ayalighimu körsetmigen, uning mashina weqesige uchrap qutquzush ünüm bermey wapat bolghanliqini dep, ayalini hetta ün sélip yighlisimu bolmaydighanliqi heqqide agahlandurghandin kéyin tézdin yerlikke qoydurghan. Emma oqutquchilarning hemmisi ekber mu'ellim saqchilar teripidin qiyin-qistaqta öltürüldi dep ishinidiken.

Arqa-arqidin yüz bériwatqan bu échinishliq weqeler gerche barliq Uyghur oqutquchilargha teswirligüsiz azab we endishiler élip kelgen bolsimu, héchqaysisi sorashqimu pétinalmaydiken. Bu mektepni dozaxqa aylandurghan xitay mudir li xongjün bolsa, bashqa bir mektepke partkom sékrtarliqigha teyinlinip yötkep kétilgen.

Qelbinur chongqur hesret ilikide “Wijdanliq, adaletperwer bu ikki qérindishim, Uyghur ma'arip sahesidiki bu ikki munewwer Uyghur oqutquchi ashu milyonlighan Uyghurlargha oxshash naheq yoqitildi, öltürüldi, bu basturush bu adaletsizlik hazirmu dawamlishiwatidu.” deydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.