Қирғизистан уйғурлири қирғизистанниң йеңи нөвәтлик алий кеңәш сайлимиға өз намзатлирини көрсәткән

Ихтиярий мухбиримиз ферузә
2020.09.28
Parhat-Tulendybayev-yezilardiki-balilar-bilen.jpg Қирғизистан җумһурийитиниң 4-өктәбир күни өткүзүлидиған йеңи нөвәтлик алий кеңәш сайлими үчүн 7-қетимлиқ алий кеңәш әзалиқиға уйғурлар көрсәткән намзатларниң бири пәрһат төлендибайеф әпәнди балилар билән. 2020-Йили сентәбир, бишкәк.
RFA/Féruze

Қирғизистан җумһурийити 4-өктәбир күни йеңи нөвәтлик алий кеңәш сайлими өткүзүшкә тәйярланди. Бу қетимлиқ сайламда қирғизистанниң 7-қетимлиқ алий кеңәш әзалири сайлап чиқилидикән.

Нөвәттә қирғизистанда 60 миңға йеқин уйғур аһалиси яшимақта. Улар бу қетимлиқ сайламниң қирғизистандики уйғур җамаитигә елип келидиған өзгиришлиригә қизиқмақта.

Ундақта, бу қетимлиқ сайлам қирғизистанда яшаватқан уйғурлар үчүн қандақ өзгиришләрни елип келиши мумкин? биз қирғизистандики уйғурларниң бу қетимлиқ сайламға болған қарашлирини билиш үчүн, уйғур җамаити ичидики бир қисим кишиләрниң пикирлирини елишқа тириштуқ.

Игилинишичә, бу нөвәтлик сайлам үчүн уйғурларму өз намзатлирини көрсәткән. Улар пәрһат төлендибайеф, сабирҗан хәлилоф вә сәйидәхмәт исмаиловлар икән.

Биз қирғизистанда уйғур тилида нәшр қилинған “иттипақ” гезитиниң муһәррири вә сиясәт пәнлириниң магистр намзити рәһимҗан һапизни зиярәт қилдуқ. У бу қетимлиқ сайламниң демократик усулда елип берилидиғанлиқини, униң қирғизистан уйғурлири үчүнму муһим әһмийәткә игә икәнликини тәкитләп өтти.

Қирғизистан асасий қануни бойичә һәр бир қирғизистан пуқраси милләт тәвәликиниң қандақ болушидин қәтийнәзәр, сайламға қатнишип өзи ихтияр қилған намзатларға беләт ташлаш һоқуқи бар, дәп йезилған. Асасий қанундики бу һоқуқтин пайдилинип, қирғизистан уйғурлири сайламға актип қатнашмақчикән вә өз вәкилини сайлап чиқмақчикән. Қирғизистан конститутсийәси, йәни асасий қануни бойичә, алий кеңеш сайлимида шәхсни әмәс, бәлки бир партийәгә аваз бериш керәк икән. Игилинишичә бу сайламда намзатлиққа көрситилгән икки уйғур “биримдик” партийәсидә икән. Улар п. Төлендбайеф билән с. Исмаилов икән. Йәнә бир намзат с. Хлилоф “мекеним қирғизистан” партийәсидин намзатлиққа көрситилгән икән.

Юқирида аталған үч намзаттин иккиси биринчи қетим көрситилгәнләр болуп, пәрһат төләндибайеф илгири икки қетим депутатлиққа сайланған, бу қетим үчинчи қетим намзатлиққа көрситилиши икән.

“қирғизистан алий кеңиши тәркибидә уйғур депутатларниң болуши қирғизистан уйғурлириниң һаятида қандақ иҗабий ролларни ойнайду?” дегән соалимизға җаваб бәргән “восток” йезисиниң турғуни, “иттипақ” җәмийити аяллар кеңишиниң сабиқ әзаси зулпийә ғлаҗидин ханим, пәрһәт төлендибайефниң башлиқида “восток” йезисиниң кочилириға ток орнитилғанлиқи, йоллар ремонт қилинғанлиқи, корона вируси юқуми ямрап кәткәндә кесәлханиларниң ечилиғанлиқини тилға алди.

Игилинишичә, пәрхат төлендибайефниң тәшәббускарлиқида уйғурлар зич олтурлашқан қәшқәр-қишлақ вә ново-покровка йезилардики мәктәпләрдә уйғур тили синиплириниң ечилиши тоғрилиқ қануний бәлгилимиләр имзалинип, оқутқучиларға һөкүмәт тәрәптин мааш берилидиған болған. Әмма уйғур тилида дәрс өтәләйдиған оқутқучи мәнбәсиниң болмаслиқи сәвәбидин бу мәсилә һазирчә һәл болмиған.

Анализчиларниң қаришичә, 2015 йилдин башлап қирғизистанда демократик сайлам тәртиплири рәсмий ишқа кириштүрүлгән. Шу йилдин башлап қирғизистандики сайламларда електронлуқ беләт ташлаш йолға қоюлған.

Шуни әскәртиш керәкки, қирғизистандики омумий нопуси 60 миң дәп қариливатқан уйғур җамаити бу қетимлиқ сайламға актип қатнишишқа тәйярланмақтикән. Қирғизистандики уйғурлар асаслиқи бишкәк шәһири вә униң әтрапидики йеза-қишлақларға тарқалған. Бурундин қирғизистанда яшап кәлгән уйғурлардин башқа, уларниң хели көп қисмини 1950-1960-йилларда шәрқий түркистандин көчүп кәлгәнләр уйғурлар вә уларниң пәрзәнтлири тәшкил қилған болуп, уйғурлар һазир өзлирини қирғизистанниң тәң һоқуқлуқ пуқралири дәп қарайду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.