“Shinjang aq tashliq kitabi” diki Uyghur atalghusidin chetnesh we atalmish “Pakitlar” diqqet qozghidi

Xitay dölet kabinéti 1-iyun küni “Shinjang kishilik hoquq tereqqiyati” namida aq tashliq kitab élan qildi. Xitay merkizi hökümitining mezkur aq tashliq kitabni élan qilishidiki meqsiti we kitabta “Shinjang Uyghur aptonom rayoni” ning ornigha aptonom rayon yaki her millet xelqi dégendek ibarilerni ishlitishi hemde rayondiki siyasitini aqlap otturigha qoyghan atalmish “Kishilik hoquq tereqqiyat pilani we pakitlar”, xitay weziyet analizchiliri we chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilirining jiddiy inkasini qozghidi.

1-Iyun küni xitay hökümet taratquliridin, merkiziy téléwiziye istansisi, shinjang téléwiziyisi, shinxu'a agéntliqi qatarliq hökümet taratqulirida, xitay dölet kabinétining “Shinjang kishilik hoquq tereqqiyati” namida aq tashliq kitab élan qilin'ghanliqi birla waqitta xewer qilindi.

Xitay hökümet taratqulirining xewerliride mezkur aq tashliq kitabta, xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonida kishilik hoquqqa kapaletlik qilin'ghanliqi, siyasiy hoquq, puqralar hoquqi, iqtisadiy hoquq, jem'iyet hoquqi, medeniyet hoquqi, muhit hoquqi, diniy étiqad hoquqi, ayallar-balilar, mejruhlar hoquqi qatarliq 8 nuqtigha yighichaqlinip otturigha qoyulghanliqi xewer qilinip, xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonida yürgüzgen siyasiti medhiyilendi.

Chet'ellerdiki weziyet analizchiliri we pa'aliyetchilerdin amérika nyuyork sheher uniwérsitétining siyasiy penler proféssori doktor shya ming ependi we amérika Uyghur birlikining re'isi, siyasiy weziyet analizchisi élshat hesen ependiler radiyomiz ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining mezkur aq tashliq kitabni élan qilishidiki meqset we aq tashliq kitabta otturigha qoyulghan kishilik hoquq mesilisi heqqidiki konkrét mezmunlar heqqide toxtaldi.

Nyuyork sheher uniwérsitétining siyasiy penler proféssori shya ming ependining qarishiche, xitay dölet kabinéti teripidin élan qilin'ghan atalmish kishilik hoquq aq tashliq kitabining, Uyghur rayonida yürgüzülüwatqan bir qisim radikal siyasetler diqqet nuqtisi boluwatqan we kishilik hoquq teshkilatlirining xitay hökümitini Uyghurlargha qarita diniy we milliy basturush yürgüzüwatidu dep tenqid qiliwatqan mezgilde élan qilishi diqqet qozghaydu.

Shya ming ependi mundaq dédi: “Xitay hökümiti yillardin buyan özining siyasitini aqlaydighan, hetta hökümet xizmitide netije qazan'ghanliqini medhiyileydighan atalmish “Aq tashliq kitab” larni yillardin buyan élan qilip kelmekte. Bu qétim ‛shinjang kishilik hoquq tereqqiyati‚ namidiki atalmish aq tashliq kitabining élan qilinishi emeliyette xitay hökümitining özining Uyghur, tibet qatarliq xitay bolmighan xelqlerge qaratqan siyasitini aqlash éhtiyajidin boluwatidu. Nöwette xelq'arada xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan milliy siyasiti‛radikal qattiq basturush siyasiti‚ dep teriplinip, kishilik hoquq teshkilatliri teripidin tenqid we eyibleshlerge uchrawatidu. Nopuzluq xelq'ara taratqularda Uyghur diyari teswirlinip ‛xitay hökümiti Uyghur rayonini saqchilar dölitige aylanduruwetti‚ dégendek xewerlermu bériliwatidu. Elwette bu xil ehwalda xitay hökümiti atalmish ‛kishilik hoquq aq tashliq kitabi‚ qatarliqlarni élan qilip öz hökümranliqini aqlashqa, hetta medhiyilep kökke kötürüshke urunidu.”

Shya ming ependi yene, xitay hökümitining bu xil aq tashliq kitablarni élan qilishtiki meqsitining xelq'araning tenqidige taqabil turushla bolup qalmastin, téximu muhimi öz hökümranliqi astidiki xitay xelqini qayil qilish, Uyghur, tibet qatarliq xitay bolmighan milletlerge özi yürgüzüwatqan atalmish milliy aptonomiyilik siyasitini mejburiy qobul qildurush ikenlikini tekitlidi.

Shya ming ependi mundaq dédi: “Xitay hökümitining atalmish aq tashliq kitablirining élan qilinishidiki muhim seweblerning yene biri, xitay kommunist hökümiti bu yillarda dölet ichide öz hökümranliqini dawamliq mustehkemleshke urunup keldi. Bolupmu Uyghurlar we tibetler olturaqlashqan rayonlardiki hökümranliqini saqlashta bu rayonlardiki yerlik xelqning naraziliqi sewebidin qozghilish éhtimalliqi bolghan qarshiliq heriketlirining aldini élishta,xitay puqralirigha qarita ‛shinjang we shizang junggoning qedimdin buyanqi ayrilmas bir qismi‚, ‛shizang we shinjanggha yardem berduq‚ dégendek teshwiqatlarni kücheytip, xitay hökümitining milliy siyasitidin narazi bolghan Uyghur we tibetlerning qarshiliq heriketlirini basturushta, xitay millitidin bolghan puqralarning mayilliqi we qollishini qolgha keltürüshke urunup keldi. Uyghur, tibet qatarliq yerlik xelqlerni bolsa, özining atalmish milliy aptonomiyilik hoquq teshwiqatliri arqiliq xitay hökümiti we kompartiyini étirap qilishqa, hetta minnetdar bolushqa mejburlap keldi. Bu qétim élan qilin'ghan atalmish ‛shinjang kishilik hoquq tereqqiyati‚ namidiki aq tashliq kitab mana mushu xil meqsetlerde élan qilindi déyishke bolidu.”

Amérika Uyghur birlikining re'isi, weziyet analizchisi élshat hesen ependining qarishiche, xitay hökümitining atalmish aq tashliq kitabni élan qilishi, özining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush siyasitini qanunlashturush we aqlash üchün, yillardin buyan dawamlashturup kéliwatqan aldamchiliq teshwiqatining yene bir ipadisi.

Élshat hesen ependi, xitay dölet kabinéti namida élan qilin'ghan “Shinjang kishilik hoquq tereqqiyati” namidiki aq tashliq kitabta “Shinjang Uyghur aptonom rayoni” ning ornigha aptonom rayon yaki her millet xelqi dégendek ibarilerni ishlitishi diqqet qilishqa tégishlik muhim nuqtilarning biri ikenlikini tekitlep, da'irilerning bu xil ibarilerni ishlitishtiki gherizi, bu rayondiki asasiy ahale bolghan Uyghurlarning ilgiri qeghez yüzide bolsimu bérilgenliki étirap qilin'ghan milliy aptonomiyilik hoquqlirini ashkara inkar qilish ikenlikini tekitlidi.

Élshat hesen ependi yene “Shinjang kishilik hoquq tereqqiyati” namidiki aq tashliq kitabta rayonda kishilik hoquqning kapaletke ige qilin'ghanliqining ispati süpitide otturigha qoyulghan 8 maddiliq pakitlar heqqidimu toxtilip, xelq'arada xitayning Uyghurlargha qaratqan milliy basturush siyasiti pakitlar bilen tenqidliniwatqan shara'itta, xitay hökümitining bu xil oydurma pakitlar arqiliq Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan radikal basturush siyasitini aqlash we qanunlashturush meqsitige yételmeydighanliqini bildürdi.