Mayk pompiyo: “Xitay diniy erkinlik mesiliside xata terepte turuwatidu!”

Amérika dölet ishliri ministiri mayk pompyo “Amérika awazi”ning téléwiziye ziyaritide, 2018-yili 19-iyul

Diniy erkinlik heqqide toxtalghan amérika dölet ishliri ministiri mayk pompiyo xitayning diniy erkinlik mesiliside xata terepte turuwatqanliqini bildürdi.

Uning bu sözliri dunyada diniy erkinlikni ilgiri sürüsh üchün yéqinda amérikida chaqirilidighan söhbet yighining aldigha toghra keldi.

Amérika dölet ishlar ministirlikining bayanatigha qarighanda, diniy erkinlikni ilgiri sürüsh yighini 24- iyuldin 26 iyulghiche amérika dölet ishlar ministirlikide ötküzülidighan bolup, yighin'gha dunyaning her qaysi jayliridin kelgen dölet erbabliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining wekilliri, diniy rehberler, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri ishtirak qilidiken.

Bular bu jeryanda dunya miqyasidiki diniy erkinlik duch kéliwatqan riqabetler üstide munazirilerni ötküzgendin bashqa, diniy erkinlikini téximu ilgiri sürüsh üchün diniy jazalashlar we diniy guruppilar duch kéliwatqan kemsitishlerni qandaq kémeytish mesilisini hel qilish chariliri üstide izdinidiken.

Melum bolushiche, bu, dölet ishlar ministiri mayk pompiyo sahibxaniliqida échilidighan bu xildiki söhbet yighinining amérika dölet ishlar ministirlikide tunji qétim chaqirilishi iken.

Mezkur yighin chaqirilishtin del bir hepte awwal amérika dölet ishlar ministiri mayk pompiyo amérika awazining ziyaritini qobul qilip, diniy erkinlikning amérika tashqi siyasitidiki ornini sherhlidi.

U mundaq dédi: “Dölet ishlar ministirliki diniy erkinlikni öz xizmetlirining merkizi nuqtisi, dep qaraydu. Biz asiya qatarliq jaylarda diniy erkinlik mesilisini öz xizmetlirimizning aldigha qoyushqa kapaletlik qilip kelduq. Buningda muressege orun yoq”

U, muxbirning xitay hökümitining Uyghur musulmanliri we tibet buddistlirigha qaratqan diniy basturush siyasetliri heqqide sorighan so'allirigha jawab bérip, diniy erkinlik mesiliside xitayning xata terepte ikenlikini alahide tekitlidi.

U mundaq dédi: “Dölet ishlar ministirliki ularning (xitayning) diniy erkilik mesiliside xata terepte turuwatidu, dep qaraydighanliqini roshenleshtürdi. Buninggha ularning alahide diqqet qilinidighan dölet tizimlikige kirgüzülgenliki kupaye.”

Amérika dölet ishlar ministirliki bu yil may élan qilghan “Xelq'ara diniy étiqad erkinliki doklati” da 2017- yili Uyghurlarning kishilik hoquqlirining téximu éghir depsende qilin'ghanliqini bildürgen.

Doklatta yene nuqtiliq qilip xitay hökümitining “Üch xil küchlerge zerbe bérish” namida Uyghur we bashqa musulmanlarni basturushni dawam qiliwatqanliqi, xitayning Uyghurlar diyarida “Térrorluqqa qarshi turush nizami” ni maqullap, buni Uyghurlarni basturushning qorali qiliwalghanliqi misallar bilen körsitilgen.

Doklatta yene xitayning Uyghurlarni atalmish “Yépiq terbiyelesh lagérliri” gha qamalghanliqi alahide körsitilgendin bashqa, xitay diniy erkinlik weziyiti alahide diqqet qilinidighan dölet tizimlikige kirgüzülgen idi.

Dölet ishlar ministiri mayk pompiyo amérika awazigha qilghan sözide yene, dunya diniy erkinlik weziyitining tehdit astida turuwatqanliqini, emma shundaqtimu amérikining bu döletler bilen her tereplime diplomatik munasiwiti barliqini, amérikining diniy erkinlik mesilisini hergizmu bir chetke qayrip qoymaydighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Bular xitaynimu öz ichige alidu. Biz ular bilen iqtisadiy, herbiy, siyasiy qatarliq her türlük mesililerde munasiwet qilimiz. Anglighuchiliringiz shuni bilishi kérekki, amérika diniy erkinlikini négizlik hoquq süpitide biz alaqe qilidighan her qandaq dölet bilen ötküzülgen munazirilerning eng merkizige qoyup mu'amile qilidu.”

U yene muxbirning xitay da'irilirining “Térror hujumliridin saqlinish üchün qolliniwatimiz” dep yolgha qoyghan teqib qilish programmiliri heqqidiki so'allirigha biwasite jawab bermigen bolsimu, emma térrorluqni bahane qilip diniy erkinlikini depsende qilishqa bolmaydighanliqini tekitlidi.

U mundaq dédi: “Hemme dölet öz puqralirining tinch-amanliqi üchün xizmetlerni ishleydu. Emma, her qandaq dölet térrorluqqa qarshi turush bahaniside diniy erkinlikini depsende qilmasliqi shert. Diniy erkinlik uningdin perqliq. Her bir adem insaniy qedir qimmet nuqtisidin her qandaq din'gha ishinish, yaki ishenmeslik erkinlikige ige. Héchkim öz étiqadigha munasip pa'aliyetlerde bolghanliqi üchün hökümetliri teripidin jazalanmasliqi kérek.”

Tramp hökümiti, jümlidin mayk pompiyo bashchiliqidiki amérika dölet ishlar ministirliki xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasetlirige küchlük rewishte inkas qayturup kelmekte.

“Washin'gton pochtisi” ning ötken ay xewer qilishiche, amérika dölet ishlar ministirliki xelq'ara diniy erkinlikke mes'ul alahide elchisi sam brwonbekning Uyghur rayonidiki basturushqa alaqidar emeldarlardin chén chu'en'go qatarliqlarni xelq'ara magnitsky qanuni boyiche jazalash pikirini otturigha qoyghuchi amérika emeldarlirining biri.

Uningdin bashqa bu pikirini amérikining yardemchi dölet ishlar ministiri lawra stonmu bu yil aprélda béyjing ziyariti dawamida ilgiri sürgen idi.

Bu yil 29-may “Xelq'ara diniy étiqad erkinliki doklati” élan qilinish munasiwiti bilen söz qilghan sam brwonbekning xitayning Uyghurlargha qaratqan diniy siyasetlirini eyibligen we Uyghurlar yoluquwatqan basturush siyasetliridin tolimu bi'aram bolidighanliqini bildürgen.

U mundaq dégen: “Bularning biri nöwette u yerdiki Uyghurlar yoluquwatqan musheqqetlerdur, hazir kishiler u dölette qayta terbiyelesh lagérlirigha solanmaqta. Biz nechche on yillar ilgirila ghayib bolghan, dep qaraydighan bu uqumlar hazir téximu mukemmel halda kéngeytilmekte. Bu doklatta diniy erkinlikning qanchilik chékin'genlikige a'it kishini qattiq parakende qilidighan nurghun misallargha orun bérildi.”

U yene Uyghurlar, tibetler, falun'gong muritliri we xristi'anlarning barghanséri qiyinlishiwatqan weziyiti üstide amérika hökümiti we amérika dölet mejlisidiki munasiwetlik kishiler bilen uchrishishlarda bolghanliqini bildürgen.

U bu heqte toxtilip mundaq dégen: “Xitay diniy erkinlik weziyiti kishini heqiqetenmu bi'aram qilidighan bir dölet. Shunga biz doklatta bu mesililerni otturigha qoyduq we hökümitimiz ichidimu bu mesilini muzakire qilduq.”

U yene eyni chaghda, dunyada diniy erkinlikni ilgiri sürüsh meqset qilin'ghan ministir derijilikler söhbitining chaqirilidighanliqinimu jakarlighan idi.

Bu söhbet yighinigha xitay tereptin kimlerning qatnishidighanliqi hazirche namelum.