Даириләрниң “өзини мәлум қилиш” тәһдитлири икки ай давам қилидикән

Мухбиримиз гүлчеһрә
2017.04.10
qizil-bayraq-qesem-berish.jpg Хитай һөкүмити хотәндә өткүзгән “террорлуқ” қа қарши қәсәмяд йиғинлириниң биридин көрүнүш.
Social Media

Даириләрниң уйғур йезилирида “қанунға хилаплиқ қилғучилар өзини мәлум қилиш уқтуруши” ни тарқатқанлиқи һәққидә иҗтимаий таратқуларда паш болған учурларға асасән, уйғур елиниң бир қисим җайлиридин әһвал игилишимиздин, даириләрниң мәхсус бу һәқтә уқтуруш тарқатқандин башқа йиғин ечип, деһқанларни өзиниң вә башқиларниң мәсилилирини тапшурушқа мәҗбурлаватқанлиқи дәлилләнди.

Чәтәлләрдики уйғурларниң таратқулиридин “уйғур нидаси радиоси” вә башқа иҗтимаий алақә васитилиридә өткән һәптә қизилсу областидики үстүн атуш сақчиханисиниң мәхсус уқтуруш тарқитип, аммини әсәбийликкә даир җинайәтлирини өзлүкидин мәлум қилишни вә өзини мәлум қилмай паш болуп қалса, қаттиқ бир тәрәп қилинидиғанлиқидәк тәһдитләр арқилиқ зорлаватқанлиқи паш болған иди.

Үстүн атуш сақчиханисиниң тамғиси бесилған, өткән һәптә тарқитилған уқтурушниң һөҗҗәт сүритидин қариғанда, даириләр аммини иҗтимаий муқимлиқни сақлаш үчүн, бурун өзи яки башқилар қилған қанунға хилаплиқ қилмишлиридин дөләтни парчилашқа урунған, қанунсиз топлишип намаз оқуған, йәр асти диний мәктәпләрдә тәблиғ яки дәрс алған, “үч хил күчләр” ниң тәрипини алған яки уларниң тәшвиқатини қилған, янфонида җиһад филимлирини көргән яки сақлиған вә ойлиған қилмишларниң қайси бири садир болған болса, шуни тапшуруши зөрүр икәнлики, бәлгиләнгән мөһләт ичидә өзини яки башқиларни мәлум қилмай, кейин җинайәтлирини йошурғанлиқи паш болуп қалса, җинайи җавабкарлиқи қаттиқ сүрүштә қилинидиғанлиқи агаһландурған. Шуниңдәк йәнә бу уқтурушиниң күчкә игә вақти үч ай дәп уқтурулған.

Биз бу уқтурушни тарқатқан үстүн атуш ексақ сақчиханиси билән алақиләштуқ, мәсилә тапшуруш хизмитиң җиддий елип бериливатқанлиқидин болса керәк, телефонни алған ярдәмчи сақчи, уқтурушниң мәзмунини соришим һаман мухбир икәнликимниму пәрқ әтмәй, мениму мәсиләмни вақтида тапшурушқа үндиди вә “әң яхшиси һөкүмәт тапшур дегәнниң һәммини тапшуруң, амал бар актиплиқ билән газ туңи дегәндәк нәрсиләрни тапшуруветиң, болмиса кейин тәкшүрүп байқилип қалса иш еғирлап кетиду” деди, тәһдит арилаш бу сөздин йәнә даириләр мәсилә тапшурушқа зорлаштин башқа амминиң өйидики бир қисим нәрсиләрниму қанунсиз боюм дәп йиғиватқанлиқи паш болди.

Биз йәнә атушниң ақту наһийисидин әһвал игилидуқ, зияритимизни қобул қилған бир деһқан яш, өзи туруватқан наһийидиму чоң йиғин ечип, даириләрниң деһқанларни җинайәтлирини тапшурушқа өзини иқрар қилишқа чақирғанлиқини билдүрди. Бу деһқанниң чүшәндүрүшичә, даириләр мәсилә тапшурушқа үч ай мөһләт бәргән,үч ай вақит ичидә мәсилини тапшурмиғанларниң җинайи җавабкарлиқи сүрүштә қилинип, еғир җазалинидиғанлиқи әскәртилгән. Бу деһқан йәнә даириләрниң өткән айда өй ахтуруш елип берип, қанунсиз диний буюмларни йиғип чиқип кәткәнликини, арқидин йәнә қанунсиз боюм дәп тизимға елинған газ туңи, қиңрақ қатарлиқ нәрсиләрниму дадүйгә ‏(кәнткә) тапшурушқа мәҗбур болғанлиқини һәмдә вәзийәтниң җиддийликини қистуруп өтти.

Биз бу хил мәсилә тапшуруш, ахтуруш, иқрар қилиш һәрикәтлириниң уйғур елиниң башқа җайлирида қандақ елип бериливатқанлиқи һәққидиму мәлумат елишқа тириштуқ,турпан шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисигә йеңи хизмәткә чүшкән бир яш сақчи, вәзийәт чиң болғачқа өзиниң дәл шундақ ишлар билән дәм алмай ишләватқанлиқини ипадилиди вә бу җайдиму юқириқидәк өзини мәлум қилиш, қанунсиз буюмларни тапшуруш һәрикити елип бериливатқанлиқини билдүрди.

Дәлилләрдин қариғанда, хитай һөкүмити “әсәбийликни чәкләш низами”ни елан қилиштин бурунла йәни бу ай кириштин авалла, ахтуруш,паш қилиш вә тәкшүрүшлирини кәң көләмлик елип беришқа башлиған. Һалбуки үрүмчидики диний вә миллий ишлар идарисиниң хадими, бу органниң бундақ бир уқтуруш тарқатмиғанлиқи вә буниңдин хәвәрсиз икәнликини билдүрди. Униң дейишичә, “өзини мәлум қилиш уқтуруши,қәшқәр, атуш қатарлиқ җайлар өзлириниң йәрликниң вәзийитигә асасән чиқарған уқтуруши вә һәрикити бөлиши мумкин, чүнки һазир ‛әсәбийликни чәкләш низами‚ техи әмди чиқирилған йеңи қанун,аптоном район тәвәсидә һазир уни техи аммиға әмди тәшвиқ қилиш басқучида” икән.

Бу кадир йәнә бизниң “әгәр бу низам елан қилиништин бурун мушуниңда чәкләнгән бир җинайәтни садир қилғанлиқи паш болса у киши җазаға учрамду?” дегән соалимизға ениқ қилип, “яқ, һәргиз җинайи җазаға учримайду, пәқәт тәшвиқий-тәрбийә елип берилиши мумкин халас” дәп җаваб бәрди.

Әпсуски һазирғичә паш болған мәлуматлардин уйғур елиниң һәр қайси җайлирида,болупму уйғурлар зич олтурақлашқан җәнубтики үч вилайәт, бир областта давам қиливатқан әсәбийликкә қарши туруш һәрикитидә, хитай даирилириниң кәң көләмлик коллектип җазалаш йиғинлирини ечип, бир қисим уйғурларни чоң мәйданларда җинайитини иқрар қилдуруп,җазалаватқанлиқи, башқилар тәрипидин паш қилинғанларғиму қисқа муддәт ичидә тез җаза бериватқан болса, кишиләрни өзлүкидин илгири өткүзгән җинайәтлириниму тапшурушқа тәһдит салғандин башқа мукапат соммилирини бәлгиләп башқиларни паш қилишқа үндәватқанлиқи мәлум болмақта.

Бу һәқтики мәлум болған дәлил вә паш болған сүрәтлик учурларға қариғанда даириләрниң мәҗбурлаш түсини алған бу хил өзини мәлум қилишқа үндәш һәрикити 3 айға қәдәр давам қилидикән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.