Kachung bazarliq merkizi bashlan'ghuch mektepke 300 din artuq ige-chaqisiz balilar nezerbend qilin'ghan

20 Yashqa kirgen déhqan balisi jesur 2014-yili a'ilisidin ayrilip, türkiyege kelgendin kéyinla, yeken élishqu weqesi yüz bergen, xitay hökümitining weqedin kéyin yeken bilen tashqi dunyaning barliq uchur alaqisini üzüwétishi seweblik uning a'ilisi bilen barliq alaqisi üzülgen. Özi tirikchilik qilishqa mejbur bolghan jesur, 4 yildin buyan chet'elde özini-özi qamdash jeryanida nahayiti éghir qiyinchiliqlarni bashtin kechürgen chaghlardimu, yéqinqi künlerde qaranchuqsiz qalghan kichik inilirining qorqup ketken ghéribane, bichare halitining widiyosini körgendikidek azablanmighan iken.

Jesurning tonush-bilishliri arqiliq sürüshtürüp éniqlishiche, uning qeshqer wilayiti yeken nahiye, kachung yéza taxtaköwrük kenti, 2-mehellide olturushluq, 45 yashliq dadisi mexmut sayim, 43 yashlardiki anisi buxelchem tursun, qérindashliridin 25 yashlardiki buranem mexmut, 20 yashqa kirgen inisi nur'éli mexmut, abdujappar mexmut, taghiliridin qasim sayim, hékim sayim, ablimit sayim we ularning ayalliri bolup 30 din artuq uruq-tughqini ilgiri-axir bu yil ichide lagér we türmilerge qamalghan. U, dadisi we yene 3 taghisining uzun yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliqini anglighan. Emma ular heqqide éniq melumat yoq bolup, apisi bu yil 3 aylarda tutup kétilgen iken. U, da'irilerning uning dadisini pilandin artuq yene 2 perzent körgen we 100 ming yüen jerimanini tapshurmighan dégendek bahaniler bilen élip ketkenlikini, bashqa taghiliriningmu tutup kétilgenlikini tonushlar arqiliq anglighan.

Shundin étibaren jesur, a'ilisidiki barliq chonglar tutup kétilip qaranchuqsiz qalghan 10 yashtiki inisi abdulheq mexmut, 8 yashtiki inisi abdujappar maxmuttin xewer alalmay kelmektiken.

Yéqinda jesur tonushliri arqiliq kichik ikki inisining ata-aniliri türme yaki lagérlargha soliwétilgendin kéyin, öyide ulardin xewer alidighan adimi yoq tirik yétimge aylan'ghan 500 dek bala bilen bille kachung baziridiki merkizi bashlan'ghuch mektepke élip kétilgenlikini bilgen. Jesurning éytishiche, bu balilar mektepte yétip qopidighan bolup, mektepning sirtigha chiqishi cheklinidiken, uruq-tughqanliri bilenmu körüshtürmeydiken.

Bir heptidin buyan xitay hökümiti, özining teshwiqat wasitiliri arqiliq, özining Uyghur diyarida keng kölemde qurghan we xelq'ara jem'iyet teripidin bir milyondin artuq Uyghur qamalghan jaza lagérlirini “Téxnika terbiyelesh merkizi” dep körsitip, bu xildiki orunlargha Uyghurlarning pütünley ixtiyari baridighanliqi, turmush shara'itliri yaxshi ikenliki heqqide teshwiqat élip barmaqta.

Xitayning tashqi teshwiqat élip baridighan“Yershari waqit” gézitining bu heqte 21-öktebir tarqatqan süretlik xewiride, xotende ata-aniliri shu xildiki téxnika terbiyelesh mekteplirige ketken balilargha, hökümetning mekteplerde mexsus kurs we bashqa pa'aliyetlerni orunlashturup, ulargha yéqindin ghemxorluq qiliwatqanliqi körsitilgen.

Xitayning bu teshwiqatigha nurghun weziyet analizchiliri tiwitér we bashqa ijtima'iy alaqe wasitiliri arqiliq tenqidiy inkas qayturmaqta. Arida bir süretlik xewerdiki bashlan'ghuch mekteplerdiki oqughuchilarning kiyiwalghan formisining meydisidiki qara dügilek belgimu analizchilarning neziridin saqit qilinmighan bolup, ular analizlirida, Uyghur balilarning meydisidiki bu xil belgining natsistlarning lagérlargha solan'ghan yehudiylarni bashqilardin ayrish üchün qollan'ghan belgilerni eslitidighanliqini déyishse, yene beziler bu xil belgining, mekteplerge solan'ghan bu qaranchuqsiz balilarni nazaret qilish we bashqa oqughuchilardin perqlendürüshni meqset qilip taqap qoyulghanliqini perez qilghan.

Biz jesurning ikki inisi nezerbend qilin'ghan mektep heqqide yenimu tepsiliy uchur igilesh üchün, kachung merkizi bashlan'ghuch mektepning alaqe nomurlirigha téléfon qilip körgen bolsaqmu élinmidi. Kachung yéziliq saqchixanigha téléfon qilduq, emma téléfon alghan xadim so'alimizgha jawab bermeyla téléfonni qoyuwetti.

Kachung nahiyelik partkom teshwiqat bölümining tarqatqan tor uchurliri arisidin, bashlan'ghuch mektepte qiyinchiliqi bar oqughuchilargha i'ane qilish pa'aliyiti élip bériliwatqanliqi heqqidiki bir uchur diqqitimizni tartti. Bu qisqa uchurdiki alaqilishish téléfon'gha bir xitay xadim jawab berdi:

-Kachung merkizi mekteptiki qiyinchiliqi bar bashlan'ghuch mektep oqughuchilirigha i'ane qilish ishliri dawam qiliwatamdu?
-Shundaq élip bériwatimiz. Her xil yardem kérek ulargha, ular 300din artuq bala emesmu.
-Hemmisi kachung yézisidiki balilarmu?
-Kachung we uning etrapidinmu bar. Shundaq qiyinchiliqqa uchrighan balilarning hemmisini yighip mektepke yighip qarawatqan.
-Qanche yashlarda bar bu balilar?
-Hemmisi bashlan'ghuch mektep baliliri, 1-siniptin 5-sinipqiche, hemmisi mektepte yatidu. Ata-aniliri hemmisi terbiyeleshte.
-Ular hemmidin némige éhtiyajliq hazirning özide?.
-Qiyinchiliqi her tereptin bar, lékin hazir eng mohtaj boluwatqini qishliq kiyim-kéchekler.
-Tamaqliri qandaq?
-Bu tereplerni tepsiliy bilmeymen.
-Bu balilarni bashqilar béqiwalsa bolamdu?
-Buni hökümet tereptin alaqilishish kérekmikin.
-Ichkirige élip kétilgenliri barmu?
-Yétim bala qataridikilerni ichkirilerdiki parawanliq orunlirigha élip bérishi mumkin, buni dölet orunlashturidu. Menmu éniq bilmeymen.

Démek jesurning 8 we 10 yashliq ikki inisimu bu xitay kadir dewatqan qishliq kiyim-kéchekke mohtaj ata-anisi tirik yétimler qatarida bolushi mumkin. Emma jesurning eng endishe qiliwatqini iniliridin emdi ikkinchi xewer alalmay qélishi yaki ularning xitay ölkilirige élip kétilip iz-déreksiz yoq qiliwétilishidek éhtimalliqlar. Jesur buni oylighanda “Hazirla yurtqa qaytqum kélidu, emma bu imkansiz” dep uhsindi. Lékin u yene a'ilisige, inilirigha ige chiqish üchün “Metbu'atlar arqiliq dunyagha iltija qilishni bashlidim” deydu.