Bu yil xitayning Uyghur élidiki basturushining asasliq nishani idé'ologiye sahesige qaritilidiken

Muxbirimiz erkin
2018.02.02
ikki-yuzlimichi-qesem-imza.jpg “Bölgünchilik” ke qarshi turush teshwiqat yighinida qesem qilish murasimi. 2017-Yili 21-may, ürümchi.
news.ts.cn

Uyghur aptonom rayonluq partkom 31‏-yanwar küni téléfon yighini chaqirip, 2018‏-yili Uyghur élining herqaysi saheliridiki “Xata we we ziyanliq idiyeler” ning tesirini qandaq tazilashni orunlashturghan. Xitayda chiqidighan “Yer shari waqti géziti” ilgiri sürüshiche, da'irilerning bu yil Uyghur élidiki basturush herikitining nishani idé'ologiye sahesige qaritilidiken.

Uyghur aptonom rayonluq siyasiy-qanun komitétining sékrétari ju xeylun riyasetchilik qilghan yighinda alaqidar organlarning “Her xil eksil'inqilabiy idiye, söz-pikirlerge qattiq zerbe bérishi, hergiz kengchilik qilmasliqi, yumshaqqolluq qilmasliqi” telep qilin'ghan. 

Yighinda yene Uyghur élidiki barliq kadirlar we awam xelqning “Kündilik turmush, xizmet we öginish jeryanida idé'ologiye sahesige te'elluq mesililerni bayqighan haman uninggha qarshi derhal küresh qilishi, müjmel gep qilmasliqi” tekitlen'gen. Shuning bilen bir waqitta yene “Herqandaq xata idiye we köz qarashlarni taratqu bilen teminlimeslik yaki uning singip kirishige purset yaritip bermeslik” telep qilin'ghan. 

Xitay da'irilirining Uyghur élining idé'ologiye sahesidiki perqliq pikir we qarashlarni téximu qattiq basturush pikri xitay kompartiyisi merkizi komitétining 2017‏-yili 8‏-ayning axirlirida chaqirilghan “Shinjangdiki birqanche tarixiy mesilisige da'ir söhbet yighini” da otturigha qoyulghan. Shuningdin bashlap Uyghurlarning edebiyat, axbarat, ma'arip, neshriyat, medeniyet-sen'et sahesidiki nurghunlighan serxillargha, jümlidin edibler, yazghuchilar, sen'etkarlar, mutepekkurlar, ziyaliylargha zerbe bérish téximu kücheygen. Ularning ijadiyetliride “Shinjang tarixiy, din we milletler mesilisige da'ir xata idiyeler terghib qilin'ghan” déyilip, nurghun kitablar we sen'et eserliri bir terep qilin'ghan idi. 

Xitay taratquliri Uyghur aptonom rayonluq partkomning 31‏-yanwardiki yighinida atalmish “Xata we ziyanliq idiyeler” ning tesirini tazilashqa da'ir qandaq konkrét tedbirlerning élinidighanliqini tilgha almighan. Biz bu siyasetning yerlik orunlarda konkrét qandaq ijra qiliniwatqanliqini igilesh üchün yerlik hökümet organlirigha téléfon qilghan bolsaqmu, lékin ular so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi. 

Aqsu wilayitige qarashliq melum bir nahiyening siyasiy-qanun orginidiki bir kadir mundaq dédi: “Öginish qilish ehwalini kent komitétidin sorisingiz bolidu. U yerde kadirlar bar, ashular bilen alaqilishing, bolamdu. Men rehber emes. Bu nöwetchilik ornining téléfoni. Ularning qandaq konkrét mesililerni öginiwatqanliqini men sizge dep bérelmeymen. Uni désem bolmaydu. Bizning idarining orunlashturghan tertipi bar, shu tertip boyiche öginimiz. Siz sorighan mesililerning bar-yoqluqini men sizge dep bérelmeymen” 

Lékin Uyghur aptonom rayonidiki melum bir aliy mektep oqughuchisining bildürüshiche, rayondiki mekteplerde “Xata idiyeler” ge qarshi turush, qandaq kitablarni oqush, qandaq kitablarni oqumasliq heqqide oqughuchilargha bérilgen éniq körsetme bar iken. Korladiki bir Uyghur aliy mektep oqughuchisi, atalmish “Xata idiye” terghib qilin'ghan, oqushqa bolmaydu, dep qaralghan kitablar ichide “Ana yurt” romanining barliqini bildürdi. 

U mundaq dédi: “Men oqughuchi, öginishke kirmeymen. Lékin atam-apamlar kiridu. U yerde shu 19‏-qurultayning rohini öginidighu deymen, shu dindin yiraq turimiz, bölgünchi küchlerge qarshi turimiz, dégendek. . . Mekteptimu buni ögitiwatidu. Mesilen, konkrét éytsam, namaz oqusaq bolmaydu. Diniy kitablarni oqusaq bolmaydu. Hazir undaq ishlar yoq. Ata-anam namaz oqumaydu, men namaz oqushni uqmaymen. Mektep qaysi kitablarni oqush, qaysi kitablarni oqumasliq heqqide éniq terbiye bériwatidu. Biz bilimimizni ashuridighan kitablarni oqusaq bolidu. Bashqa jehetlerdiki bizni qaymuqturidighan, diniy esebiylik we milliy bölgünchilik toghrisidiki kitablarni oqusaq bolmaydu. Men korlada aliy mektepte oquymen. Biz oqusaq bolmaydighan kitablarning biri “Ana-yurt” romani. Men bu romanni oqup baqmidim, mektepmu bizge bu romanni oqusanglar bolmaydu, dédi.”

Chet'ellerdiki bezi xitay öktichi zatlirining qarishiche, bu yil xitay hökümitining Uyghur diyaridiki asasliq teqiblesh nishanini idé'ologiye sahesige qaritishi Uyghurlarning milliy xasliqini yoqitishni meqset qilidiken. Amérikidiki ataqliq xitay öktichi, “Xitay puqralar küchi” teshkilatining rehbiri yang jyenli mundaq dédi: “Uyghur rayonining idé'ologiye jehettiki eng muhim üch teripi qaysilar? biri din, biri Uyghurlarning tarixiy, yene biri Uyghurlarning milliy xasliqidur. Bu üch nerse Uyghurlar üchün halqiliq amillardur. Xitay kompartiyesimu bu üch xil amilning Uyghurlarning tüp milliy xasliqini ipadileydighanliqini yaxshi bilidu. Shunga, da'iriler buninggha nahayiti hoshyar qaraydu. . . Xitay hökümitining uning Uyghur rayonidiki xata idiyelerni tüzitish dégini shübhisizki, Uyghurlarning milliy xasliqini yoqitishtur. Buni biz medeniyet qirghinchiliqi dések bolidu.”

Yang jyenlining qarishiche, chet'ellerdiki Uyghurlar türlük usullar arqiliq xelq'ara jem'iyetni qozghap, Uyghur rayonidiki “Medeniyet qirghinchiliqi” ni toxtitish üchün heriket qilishi kérek iken. U, gherbtiki démokratik ellerde Uyghurlar üchün bundaq pursetning barliqini tekitlidi. 

Yang jyenli yene mundaq dédi: “Xitay hökümiti az sanliq milletlerge qarita izchil halda ‛qattiq zerbe bérish‚ dégendek urush tilini qollinip keldi. Ular bu sözlerni burun jem'iyet bixeterlikige ishlitip kelgen idi. Lékin hazir da'irilerning bu sözlerni idé'ologiye sahesidiki ishlargha ishlitishi nahayiti éniqki, weziyetning intayin éghir bir nuqtigha barghanliqini körsitidu. Bu ehwalda chet'ellerdiki Uyghurlar téximu zor rol oynishi kérek. Hés qilishimche, Uyghurlarning bu jehettiki pa'aliyetliri yéterlik emes. Lékin men Uyghurlarning xelq'arada ehwalini téximu éniq chüshendürüp, démokratiye, erkinlik, kishilik hoquq we öz teqdirini özi belgilesh qatarliq mesililerde özlirige xelq'ara ittipaqdash tépishi üchün nurghun boshluqlar bar, dep qaraymen.” 

Xitay axbarat wasitilirining qeyt qilishiche, Uyghur aptonom rayonluq partkomning bu yighinida da'iriler basturushni nuqtiliq idé'ologiye sahesige qaritish qararini qet'iy ijra qilishni, mes'uliyitige sel qarighan yaki xizmitide boshangliq qilip, mesile kélip chiqishqa seweb bolghan kishilerning qattiq bir terep qilinidighanliqini tekitligen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.