Уйғур аяллирини һалак қиливатқан “T shekillik үзүк” (2)

Мухбиримиз гүлчеһрә
2020.07.27
t-shekillik-tughut-cheklesh-halqa.jpg “т шәкиллик үзүк” ниң бәдәндә 7 йил турғини билән йеңисиниң селиштурмиси.
Oqurmen teminligen

Хитай һөкүмитиниң уйғур аяллириға қаратқан пиланлиқ туғут сиясити вә васитилириниң мәҗбури вә вәһшиянә шәкилләрдә иҗра қилиниватқанлиқи күчлүк рәвиштә “қирғинчилиқ” дәп әйиблинип келиватқан бир пәйттә уйғур аяллириға қарита туғмаслиқ үчүн “T shekillik мис пуржинилиқ үзүк” ниң омумйүзлүк мәҗбури қоллиниливатқанлиқи вә бу үзүкниң уларниң зәһәрлинип түрлүк кесәлләргә гириптар болуши һәтта мәңгүлүк туғмас болуп қелишиға сәвәб болуватқанлиқи оттуриға чиқмақта.

“дуня” гезити йеқинда елан қилған “хитай азсанлиқ милләтләргә туғут нисбитини төвәнлитиш үчүн бесим ишләтмәктә” намлиқ хәвәрдә доктор җуанне симит финлейниң сөзидин нәқил елинип мундақ баян қилиниду: “бу ениқла дәвримиздики ирқий қирғинчилиқтур. Бу, бир дәқиқә ичидә йүз бәргән кишини һәйран қалдуридиған кәң көләмлик қатиллиқ әмәс, бәлки аста-аста, азаблиқ, созулушчан ирқий қирғинчилиқ”.

Радийомизға кәлгән бу һәқтики исмини ашкарилашни халимайдиған кишиләрниң учурлири, бир қисим тәҗрибилик уйғур аяллар дохтури вә бу хил қорқунчлуқ васитиниң биваситә қурбани болған уйғур аяллириниң испатлиқ гуваһлиқлири, һамилидарлиқни чәкләштә “T shekillik үзүк”, йәни пластикқа мис пуршенн оралған һамилидарлиқтин сақлиниш үзүкидин ибарәт җан алғу әсвабиниң дәл йеқинқи йиллардин буян уйғур аяллириға мәҗбури һалда қоллинилип келиватқанлиқи мәлум болди.

Мәлум болушичә, уйғур аяллириниң бу һамилидарлиқтин сақлиниш “үзүки” ни қолланмаслиқ таллиши йоқ болуп, уларға өзиниң бәдинигә орнитилған бу метал әсвабниң һамилидар болушиниң алдини елиштин башқа йәнә униң сағламлиққа елип келидиған хәтири яки зиянлиқ тәрәплири ениқ чүшәндүрүлмигән. Бәдинигә бу әсвабни орнатқан аяллар буниң өзлиригә қандақ еғир ақивәтләрни елип келидиғанлиқлиридин хәвәрсиз қалған. Дохтурлар вә бу һамилидарлиқ әсвабиниң зиянкәшликигә учриған шаһитларниң испат беришичә, ишлитиш вақти он йил дейилгән бу мис металлиқ әсваб уйғур аяллириниң бәдинидә мистин зәһәрлиниш, чириш вә яллуғлиниш вә башқа кесәлләрни кәлтүрүп чиқириш билән бир вақитта йәнә аста-аста уларниң вуҗудидин тартип һаяти вә роһийитиниму һалак қилиш ролини ойнайдикән.

Һазир германийәдә туруватқан әкбәр әпәнди аяли адаләт керим билән икки қизини елип 2017-йили түркийәгә келип қелишиғиму дәл мәҗбури йүргүзүлүватқан пиланлиқ туғут сиясити сәвәб болған. Майтағда чоң болуп вә шу йәрдә хизмәт қилип 2008-йили той қилған бу бир җүп әр-аял иккинчи қизи дуняға кәлгәндин кейин һөкүмәт даирилириниң мәҗбурлиши билән адаләткә 2013-йили, “T shekillik үзүк” ни қоюшқа мәҗбур болған.

Әкбәр, аялиниң сағлиқи вә бәхтлик аилисигә бу хил зәһәрлик үзүкниң еғир тәсирләрни елип кәлгәнликини тәсвирләп, үзүк салғандин башлапла аялиниң бели қаттиқ ағрийдиған, миҗәзи өзгирип унутқақ болуп кәткәнликини, аялиниң саламәтлики барғанчә начарлашқан болсиму, бирақ уни еливетишкә рухсәт қилинмиғанлиқи, шуниң билән өзлириниң ахири түркийәгә чиққанлиқини баян қилди. Әкбәр йәнә, гәрчә кейин адаләт үзүктин қутулуп, саламәтликиму аста-аста әслигә келип, 2019-йили қайта һамилидар болған болсиму, лекин икки айлиқ һамилиниң чүшүп кәткәнликини, бу ечинишлиқ һадисини аялиниң ичидә йилларчә уни зәһәрлигән үзүкниң яман тәсирлириниң ақивити дәп қарайдиғанлиқини оттуриға қойди.

Нурғунлиған мәнбәләрдин игилишимизчә, нөвәттә уйғур диярида йүргүзүлүватқан пиланлиқ туғут сиясити бойичә шәһәр нопусиға 2, йеза нопусиға 3 балилиқ болушқа рухсәт қилинған болсиму, бирақ балиларниң арилиқиға мәхсус муддәт бәлгиләнгән. Йәни бир балини туғуп болған аяллар иккинчи балини елиш үчүн кәм дегәндә 3 йил сақлиши керәк. Бу арилиқта чоқум һамилидарлиқтин вақитлиқ сақлиниш тәдбири қоллинилиду. Шәһәр нопусидикиләр 2 пәрзәнтлик, йеза нопусидикиләр 3 пәрзәнтлик болуп болған һаман мәңгүлүк туғмас оператсийәси қилиш бәлгиләнгән һәмдә бу бәлгилимә уйғур аяллириға қарита наһайити қаттиқ васитиләр билән мәҗбури йосунда давам қилмақтикән.

Америка ташқи ишлар министирлиқи орунлаштурған “шинҗаңдики кишилик һоқуқ кризиси” темисида бирләшкән дөләтләр тәшкилатида уюштурулған муһакимә йиғинида өзиниң хитай даирилири тәрипидин мәҗбури туғмас қилинғанлиқи һәққидә гуваһлиқтин өткән лагер шаһити зумрәт давут, уйғур аяллириға селиватқан үзүкниң дәл мушу хил шәкилдики “т типлиқ үзүк” икәнликини, дохтурларниң буниң муддитини 10 йил дәп бекиткәнликини, әмма бу үзүкни салдурған аялларда еғир раһәтсизлик вә кесәлләр көрүлсиму, үзүкни еливетиш үчүн 5 орунниң тамғиси вә рухсити болуши шәрт қилинип, дохтурларниң уни елип қоймайдиғанлиқни, әнә шу сәвәблик көплигән уйғур аяллириниң җени қийниливатқанлиқи вә һәр түрлүк кесәлләргә гириптар болуп, мәңгүлүк туғмас болуп қеливатқанлиқини баян қилди.

Униң тәкитлишичә кимки һөкүмәтниң пиланлиқ туғут сиясити вә тәдбиригә қаршилиқ қилса вә маслашмиса еғир җазалиниду, җәриманә төлигәндин башқа хизмитидин айрилиш, лагерға қамилиштәк еғир ақивәтләргә қалиду.

Зумрәт давут: “хитай һөкүмити уйғур аяллириға қарита туғутни чәкләш вә бала чүшүрүш оператсийәсигә мәҗбурлаш арқилиқ уйғурларниң нопусини азайтип пүтүнләй йоқатмақчи” дәп очуқ тәкитлиди. Зумрәт илгири өзиму икки ай лагерға қамалған, мәҗбури туғут чәкләш оператсийәси қилиш шәрти билә хитай чеграсидин чиқалиған. У пакистанлиқ ери вә балилири билән аввал пакистанға, арқидин бултур 4-айда америкаға кәлгәниди.

Илгири уйғур диярида, 2014-йилидин башлап түркийәдә җәмий 25 йилға йеқин аяллар сағламлиқи дохтури болуп хизмәт қилип келиватқан гүлгинә ханим өзиниң клиникилиқ давалаш вә диагноз қоюш тәҗрибилиригә асасән мис пуржинилиқ “T shekillik һамилидарлиқтин сақлиниш үзүки” гәрчә уйғур аяллириға омумйүзлүк қоллинилған әсваб болсиму әмма түркийәдики дохтурханиларда ишләш җәрянида бу хил мис оралған үзүкни уйғурлардин башқа айларда учритип бақмиғанлиқини баян қилди:

У мундақ деди: “мән түркийәдә 10 йил туруп түркийәдики аялларға T shekillik үзүк ишләткәнләрни көрмидим. Йоқ, бәлким чәкләнгән бөлиши мумкин. Пәқәт хитайдила бөлиши мумкин. Әсли у хил типлиқ үзүкни ишлитиш бәк хәтәрлик. Аялларни нака қилиш билән баравәр”.

Гүлгинә ханимниң көрситишичә, бу хил “T shekillik үзүк” аялларниң балиятқу туруба йоли, йәни тухум тошуш нәйчисигә селинидиған болуп, аялларға бу хил үзүк селинған кейин улар пүтүнләй туғуш иқтидаридин қалиду, вақит узарғансери бу хил туғут чәкләш үзүки селинған аялниң балиятқу туруба йоли зәхимлинип яллуғ пәйда болуп ишшиш, шәлвәрәш, йириңдаш көрүлиду, еғирлашса өсмә-ракқа өзгирип қийнилип өлүп кетиду.

Бу хил үзүк бәк сүпәтсиз болуп аял кишиниң балиятқу туруба йолиға селинғандин кейин, мис поржин тухум тошуш нәйчә йолиға петип кетиду һәм һәр түрлүк зәһәрлиниш вә яллуғ пәйда қилғандин башқа роһий һәм психологийилик тосалғуларға учрайду, демәк хитай һөкүмитибу хил туғут чәкләш үзүкини ишлитиду.

“T shekillik үзүк” ниң ишлитилиш даириси вә униң аялларниң сағламлиқиға қандақ әкс тәсир көрситидиғанлиқини америкадики мутәхәссисләрдинму сорап көрдуқ.

Америка виргинийә штати һамилидарлиқ вә аяллар сағламлиқи мәркизиниң мутәхәссиси доктор глория ханимниң җаваблиридин бу хил үзүкниң америкада чәклинидиғанлиқи мәлум болди.

Аяллар дохтури, йәни гинекологийә дохтури глория ханимға, мәлум уйғур бимарниң балиятқусиға мәҗбури орнитилип 10 йилдин кейин, 4 йерим саәт оператсийә қилиш арқилиқ елинған поршенлиқ метал оралған, T shekillik бу туғут чәкләш әсвабиниң сүритини көрситип туруп, мундақ соридуқ:

Мухбир: бу хил туғут чәкләш үзүки уйғур дияриниң җәнубидики(қәшқәр тәрәпләрдики) шәһәр-йеза-қишлақлиридики уйғур аяллириға мәҗбури һалда кәңри ишлитилидикән, йәни уйғур аяллириниң туғут чәкләшлири үчүн ишлитилидикән. Америкадиму бу хил T shekillik үзүк ишлитиләмду ?

Доктор глория: “биздиму T shekillik парагард һамилидарлиқтин сақлиниш үзүки ишлитилиду. Һамилидарлиқтин сақлаш муддити бәш йиллиқ вә он йиллиқ, охшимайду, T shekillik үзүк. Әмма мән һеч қачан бу хил мис оралған типтики туғут чәкләш әсвабини көрүп бақмидим. Бундақ метал оралған типтикилири ишлитилмәйду”.

Мухбир: америкада бу хилдикиси чәкләнгәнлики үчүн йоқму ?

Глория ханим: шундақ.

Мухбир: сәвәби немә ?

Глория ханим: сәвәбини билмәймән, он нәччә йилдин буян бу хил типтики үзүк селинған аяллар учрап бақмиди. Биз америкада пәқәт перагард типлиқни қоллинимиз пәқәт хитайда бу хили ишлитилидикән, америкада бу хил типтикиси болмиғачқа башқиларниңму бу һәқтә бир немә дәп берәлиши натайин.

Һалбуки америкалиқ дохтурни шүркүндүргән бу “T shekillik” әсваб хитай һөкүмитиниң уйғурларға мәҗбури елип бериватқан туғут чәкләш тәдбиридики әң омумлашқан әсвабтур.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.