Abdulhakim idris: “Teywenliklerde Uyghurlargha hésdashliq qilish nahayiti yuqiri iken”
2023.11.22
Teywendiki sherqiy türkistan jem'iyiti amérikadiki “Uyghur herikiti” teshkilatining re'isi roshen abbas, Uyghur tetqiqat merkizi mudiri abdulhakim idris ependilerni teklip qilip, teywenning her qaysi sheherliride doklat bérish, höjjetlik filim qoyush pa'aliyetliri ötküzüp, Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini anglatqan. Pa'aliyetchiler yene bezi istratégiye tetqiqat merkizi, ammiwi teshkilatlar we uniwérsitétlar bilen uchriship, “Uyghur qirghinchiliqi” ni toxtitish üchün hemkarliqni kücheytishning yolliri toghrisida muzakire élip barghan.
Her qétimliq doklat bérish yighini bashlinishtin burun “Hedem nede?” namliq höjjetlik filim körsitilgen. Arqidin roshen abbas xanim bilen abdulhakim idris ependi doklat bergen.
Abdulhakim idris ependi téléfon ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Bizning bu qétimqi teywendiki pa'aliyetlirimiz ghelibilik boldi, kütken meqsitimizge asasiy jehettin yettuq dések bolidu. “Hedem nede?” namliq höjjetlik filim 7 orunda qoyuldi. Kishiler mezkur filimni körgendin kéyin qiziqip so'allarni soridi. Bu so'allarning ichide “Biz teywenlik bolush süpitimiz bilen némilerni qilip béreleymiz? Uyghur mesilisini dunyaning kün tertipide tutup turush üchün némelerni qilsaq bolidu?” dégendek so'allar chüshti”.
Abdulhakim idris ependi teywende yene bashqa muhim uchrishishlarnimu élip barghanliqini bildürüp mundaq dédi: “Biz bu pa'aliyitimiz jeryanida teywendiki aqillar merkizi, tetqiqatchilar, mutexessisler, akadémikler we kishilik hoquqini qoghdash teshkilatlirining mes'ulliri bilenmu körüshtuq. Teywendiki sherqiy türkistan jem'iyiti aktip pa'aliyet élip bériwétiptu. Ezaliri we qurghuchiliri ichide birmu Uyghur bolmighan bu teshkilat bu qétimqi teywen ziyaritimizge sahibxaniliq qildi. Biz bu pa'aliyet jeryanida yene aliy mekteplerde, ottura mekteplerde léksiye berduq. Bu léksiyemizde Uyghurlarning nöwettiki weziyiti we Uyghur qirghinchiliqi toghrisida melumat berduq. Shundaqla léksiye sözlesh pa'aliyitining axirida so'allirigha jawab berduq”.
Abdulhakim idris ependi teywenliklerning Uyghur mesilisige bolghan qiziqishining intayin yuqiri ikenlikini, buningdin bek tesirlen'genlikini bildürüp mundaq dédi: “Höjjetlik filim körsitilgendin kéyin, teywen xelqining “Uyghurlar üchün némilerni qilip béreleymiz? birlikte qandaq ishlarni qilishimiz kérek?” dégen so'alliridin ularning Uyghur mesilisige bolghan zor qiziqishini hés qilduq”.
“Hedem nede?” namliq höjjetlik filim hazirghiche ottuzdin artuq dölette körsitilgen bolup, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikini dunya jama'etchilikige anglitish üchün nahayiti zor paydisi bolghan. Abdulhakim idris ependi teywen xelqining bu filimgha bolghan qiziqishining bashqa döletlerge qarighanda oxshimaydighan bir keypiyat peyda qilghanliqini tekitlep mundaq dédi: “Teywende bir meydan muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzduq. Uyghur irqiy qirghinchiliqi toghrisidiki so'allargha jawab berduq. “Hedem nede?” namliq höjjetlik filim hazirghiche ottuzdin artuq dölette körsitilgenidi. Bashqa döletlerdimu so'allar chüshkenidi. Halbuki, biz teywende teywen xelqining kommunist xitayning tehditidin qorqqanliqini, Uyghurlargha yardem qilishning özlirige yardem qilishning bir parchisi ikenlikini tonup yetkenlikini hés qilduq. Höjjetlik filimni körgendin kéyin zalda bir wehime peyda bolghanliqini körduq. Kommunist xitay hakimiyitige qarshi hemkarliship némilerni qilalaymiz? dégen so'al eng köp chüshti”.
Amérikadiki “Uyghur herikiti” teshkilatining re'isi roshen abbas xanim bilen Uyghur tetqiqat merkizi mudiri abdulhakim idris ependilerning teywendiki pa'aliyetlirige qatnashqan yaponiye Uyghur jem'iyitining sabiq re'isi ilham mexmut ependi teywende ötküzülgen pa'aliyetlerdin alghan tesirati toghrisida söz qilip, teywenliklerning u filimni körgendin kéyin Uyghurlargha bolghan hésdashliqining kücheygenlikini, hemme birdek wedilerni bergenlikini éytti.
Teywen sherqiy türkistan jem'iyiti 2019-yili qurulghan bolup, dunyada Uyghur ezasi bolmighan birdin bir sherqiy türkistan jem'iyiti hésablinidiken. Mezkur teshkilatning qurulush meqsiti teywende sherqiy türkistan dewasini anglitish iken. Mezkur teshkilatning re'isi xo chawtung ependi ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistan jem'iyitimiz2019-yili quruldi, shuningdin tartip hazirghiche Uyghur qirghinchiliqini anglitiwatimiz. Bu qétim roshen abbas bilen abdulhakim idrisni teklip qilip, “Hedem nede?” namliq höjjetlik filimni körsettuq hemde ‛Uyghur qirghinchiliqi‚ toghrisida doklat bergüzduq. Pa'aliyet nahayiti yaxshi ötti, teywen metbu'atliridimu orun aldi”.